Tradycje samorządowe we Lwowie były tak stare, jak stary był Lwów. Przez całe wieki różne nacje we Lwowie posiadały odrębne samorządy, które wewnętrznie posługiwały się własnym prawem. Ormiańskie istniały do 1469 roku, żydowskie aż do naszych czasów.

Nowy Lwów zbudowany był na prawie magdeburskim i samorząd niemiecki odgrywał główną rolę. W sprawach ogólnych decydował pierwszy wójt, który był wyznaczany przez książąt i królów polskich, aż do czasów Władysława Opolczyka, kiedy miasto otrzymało przywilej wybierania samorządu z grona swoich mieszkańców.

Samorząd Lwowa obejmował: sądownictwo, zarząd - zajmujący się porządkiem w mieście, majątkiem gminnym, podatkami i obroną miasta oraz prawodawstwo. Sędzia gminy zwany wójtem, musiał być biegły w prawie niemieckim, przewodniczył Ławie Miejskiej, bez której nie mógł wydawać wyroków. Początkowo było pięciu ławników, ale jeszcze w średniowieczu liczba ta wzrosła do jedenastu. Rada Miejska, której przewodniczył burmistrz, składała się z sześciu radnych, wszystkich nacji: w ważniejszych sprawach powoływano do pomocy starą szóstkę z poprzedniej kadencji, a w sprawach ustaw tak zwanych "wilkierzy" liczbę tę powiększali cechmistrze. Jeśli czyn rodzi majątek, to w skład samorządu wybierano ludzi czynu, a starosta królewski wybór potwierdzał i odbierał przysięgę.

W szesnastym wieku język niemiecki znikał z publicznego życia i Rada Miejska we Lwowie prowadziła już obrady po polsku. Na przestrzeni wieków rodziła się lwowska demokracja, a przedstawiciele wszystkich nacji wytworzyli patriotyczne polskie mieszczaństwo, którego świadomość narodowa była wystarczająca do przetrwania okresu zaborów. Sto lat rządzili Lwowem austriaccy urzędnicy, okres germanizacyjny miasto przetrwało zwycięsko.

W 1867 Austria otrzymała konstytucję, a w 1870 roku Lwów dostał statut przywracający swobodny rozwój w kulturze narodowej. Rada Miejska została powołana w drodze wyborów. W wyborze do Rady Miejskiej decydował cenzus majątkowy lub wykształcenie. Wraz z reaktywowaniem działalności samorządowej powstawały liczne polskie organizacje gospodarcze, kulturalne, polityczno-niepodległościowe.

Rada Miejska stała się faktycznie zwierzchnią władzą, której podlegał Magistrat (Urząd Miejski). Pierwszym prezydentem był dr Florian Ziemiałkowski, po którym następowali kolejno: Aleksander Jasiński, dr Michał Warnia Gnoiński, Wacław Dąbrowski, Edmund Mochnacki, dr Godzimir Małachowski, kowal Michał Michalski, blacharz Stanisław Ciuchciński, drukarz Józef Neumann i pełniący obowiązki prezydenta, wiceprezydent dr Tadeusz Rutowski, który tak pięknie reprezentował polski Lwów w czasie inwazji rosyjskiej w 1914 roku, i jest w historii Lwowa równie piękną sylwetką, jak ostatni prezydent dr Stanisław Ostrowski, który nie opuścił Lwowa podczas najazdu sowieckiego w 1939 roku. Jego poprzednikami w wolnej Polsce byli: Strzelecki (komisaryczny), Nadolski, Brzozowski i Drojanowski. Wśród wiceprezydentów był zawsze jeden Rusin i jeden Żyd. Taka była polska demokracja.

27.V.1934 roku samorząd Lwowa rozpoczął nową epokę. Po raz pierwszy Rada Miejska we Lwowie została wybrana na podstawach demokratycznych, w drodze wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych, stosunkowych ł imiennych. Wybierano ludzi powszechnie znanych. Samorząd stał się integralną częścią władzy państwowej z pełną wolnością i samodzielnością w zakresie działalności cywilizacyjnej, społecznej i gospodarczej. W skład Rady Miejskiej weszli ludzie o twórczych głowach i dokładnej znajomości spraw i potrzeb gminy, ludzie "najdzielniejsi i najwartościowsi", ożywieni "szlachetną ambicją służenia dobru ogólnemu". Wybrano na okres pięcioletni Radę Miejską złożoną z 72 radnych. Rada Miejska wybrała Zarząd Miasta złożony z prezydenta, trzech wiceprezydentów oraz dwunastu ławników. Ustawa samorządowa umożliwiła Radzie Miejskiej i Zarządowi Miasta dokonania czynów, które mogą służyć wzorem całej Polsce po wszystkie czasy.

Działalność samorządowa we Lwowie była popularyzowana w publikacjach, w czasopismach oraz pogadankach radiowych Polskiego Radia, a że słowo to rzecz ulotna, pogadanki zostały rozszerzone i opublikowane przez autora Jana Gieryńskiego w książeczce p.t. "Lwów nie znany". Dzięki temu możemy zapoznać się z szerokim zakresem robót prowadzonych we Lwowie. Polska wychodziła z głębokiego kryzysu lat 1929-1933, a na dobitek złego przyłączono do Lwowa liczne przedmieścia, które w 1931 r. powiększyły dwukrotnie obszar miasta. Ich przyłączenie wydłużyło linie komunikacji miejskiej, drogi, wodociągi, kanalizację, sieć elektryczną i gazową, a przede wszystkim rozszerzyło problem zatrudnienia o liczbę bezrobotnych mieszkańców przyłączonych przedmieść.

Rada Miejska ostatniej kadencji wolnego Lwowa w latach 1934-1939 nakreśliła sobie szeroki, nierealny plan rozbudowy miasta. Nierealny, ponieważ rozpoczynała działalność w niezwykle trudnych warunkach i na planowaną działalność nie posiadała potrzebnych pieniędzy. A jednak wszystkie zamierzenia zrealizowano. Przede wszystkim zajęto się zdobywaniem niezbędnych funduszów- Głównym źródłem by ty podatki, których wysokość ustalano samodzielnie. Zadbano aby były niskie i powszechne, by były znaczące w gospodarce miejskiej. Drugim źródłem były dochody z własności gminy, a więc czynsze, dzierżawy majątków rolnych, lasów, gospodarstw rybnych, dochody z miejskich przedsiębiorstw: elektrowni (M.Z.E.), tramwajów, gazowni, wodociągów, rzeźni miejskiej itd. Trzecim źródłem, z którego korzystne z dużym ograniczeniem, wyłącznie do robót budowlano-remontowych, były niskooprocentowane kredyty, czerpane również z Miejskiej Komunalnej Kasy Oszczędności.

Zdobyte finanse Rada Miejska rozchodowała z ołówkiem w ręku, zwracając szczególną uwagę na oszczędności w wydatkach konsumpcyjnych, na rzecz wzrostu pokrycia potrzeb inwestycyjnych. Wśród inwestycji pierwsze miejsce zajęło budownictwo, w którym, co prawda, sezonowo znalazło zatrudnienie 15000 pracowników.

W ciągu pięciu lat wybudowano 965 domów jednorodzinnych i 874 kamienice; zrekonstruowano 301 kamienic, co dało miastu 5294 mieszkania, czyli 14 127 izb, 4 kościoły, 8 szkól, 5 szpitali oraz wiele innych obiektów. Rozpoczęto budowę nowych 1280 domów parterowych, 712 piętrowych, 263 dwupiętrowych, 294 trzy i więcej piętrowych, przystąpiono do rekonstrukcji 1810 domów. Odnowiono 5975 fasad. Wartość robót budowlanych w omawianym pięcioleciu została oszacowana na 30 milionów złotych, to jest około 6 milionów ówczesnych dolarów amerykańskich (przy średniej płacy 12 dolarów tygodniowo). W budownictwie zbiorowym szczególnie wyróżniało się Towarzystwo Osiedli Robotniczych budową osiedla na Sygniówce, Osiedla na Żelaznej Wodzie i Kolonii Profesorskiej.

Oprócz kościołów, przystąpiono do budowy gmachów publicznych. Wybudowano budynek administracyjny M.Z.E., budynek Ubezpieczalni Społecznej, dom pracowników gminnych, gmach Związku Zawodowego Kolejarzy, krytą pływalnię, 7-mio klasową szkołę na Bogdanówce i 14-sto oddziałową na Zamarstynowie. Przystąpiono do budowy gmachu Towarzystwa Historycznego oraz gmachu Wydziału Mechanicznego Politechniki. Ponadto budowano baraki dla delożowanych i bezdomnych, strażnice przeciwpożarowe, nowoczesny pawilon w Zakładzie dla nieuleczalnie chorych, rozbudowano 5 szkół oraz l przedszkole. Wybudowano pływalnię na Zamarstynowie. Zmodernizowano Rzeźnię Miejską. Wybudowano nowe wieże chłodnicze w Elektrowni, nowe zbiorniki wody oraz kilka stacji pomp, domy mieszkalne dla pracowników Zakładów Wodociągowo-Kanalizacyjnych, zbiorniki gazolu w Gazowni Miejskiej oraz garaże samochodowe w Zakładzie Oczyszczenia Miasta. Rozpoczęto budowę nowej zajezdni tramwajowej. Budownictwo wchłaniało bezrobotnych, z roku na rok przybywało wykwalifikowanych pracowników w budownictwie, z roku na. rok wzrastał zakres wykonywanych robót. Taki rozmach budowlany przeczy lansowanej przez propagandę sowiecką tezie o upadku i marazmie pod rządami polskimi. We wszystkich działaniach był zaangażowany udział Gminy, czy to w postaci darowizny gruntu, materiałów, robocizny, czy nawet w postaci subwencji dotacji pieniężnych.

Stary Lwów jak wszystkie stare miasta posiadał stare wąskie uliczki, nawet te, które powstawały na początku dziewiętnastego wieku, wzdłuż kamienic wybudowanych na terenach pofortyfikacyjnych. W Paryżu Hausman przeprowadził na szeroką skalę wyburzenia, w celu wybudowania bulwarów, arterii nowoczesnego ruchu kołowego. We Lwowie przygotowywano się do podobnych zamierzeń, chociaż na znacznie mniejszą skalę - zburzono stary odwach austriacki oraz kilka budynków. Na wzór Paryża również przystąpiono do budowy arterii obwodowych o promieniu 4 km od śródmieścia. Coraz więcej budowano nowych nawierzchni ulic, jezdni i chodników. W czasie pięcioletniej kadencji przebudowa objęła 35,5% ulic lwowskich, co wynosiło 909300 metrów kwadratowych nawierzchni trwałych. Równolegle przeprowadzane były inwestycje urządzeń użyteczności publicznej, kanały, wodociągi, sieć gazowa i elektryczna, torowiska tramwajowe. Zlikwidowano prawie w całości linie jednotorowe z mijankami. Rozważano uzupełnienie komunikacji tramwajowej i autobusowej liniami trolejbusowymi Po zlikwidowaniu oświetlenia naftowego, ulice były jeszcze ciągle oświetlane lampami gazowymi systematycznie wypieranymi przez oświetlenie elektryczne.

Wystawa Krajowa w 1894 roku, z której zrodziły się później Targi Wschodnie, była motorem wielu działań, jej zawdzięczamy powstanie Panoramy Racławickiej. Jej zawdzięczamy pierwszy tramwaj elektryczny. Pierwsza linia miała kształt litery Y i łączyła dworzec główny z terenami wystawy i Łyczakowem. Pamiętne są protesty mieszkańców Łyczakowa. Miejskie Koleje Elektryczne, tak nazywało się przedsiębiorstwo tramwajowe, obejmowały również elektrownię wybudowaną specjalnie dla tramwajów. Już na przełomie wieków, podczas budowy Teatru Wielkiego zapadła decyzja zastosowania oświetlenia elektrycznego i tak zaczęło się rozpowszechnianie we Lwowie nowego źródła światła, a wkrótce przeprowadzono elektryfikację stacji wodociągowych w Woli Dobrostańskiej i w Szkle.

Szybko rozwijały się Miejskie Zakłady Elektryczne, które zaspokajały nie tylko potrzeby miasta, sprzedawano również energię do innych miejscowości, jednak dopiero w latach trzydziestych nastąpiło ostatecznie rozwiązanie spółki tramwajowo-elektrycznej. Powstaje Zakład Elektryczny Okręgu Lwowskiego, którego głównym akcjonariuszem jest Gmina. W ciągu pięciolecia dwukrotnie obniżano cenę prądu. Świadczy to zarówno o trosce o mieszkańców, jak również o prawidłowym rozwoju gospodarczym M.Z.E.

Zakład Gazowy w czasie ostatniej kadencji Rady Miejskiej przekształcił się z producenta gazu na zakład przetwarzania (oczyszczania) gazu ziemnego z Daszawy. Przystąpiono do budowy drugiego rurociągu. Równą troską Rada Miejska otoczyła zieleń nie tylko parków, ale również skwerów i ulic, wysuwając Lwów na czołową pozycję w Europie. Płuca miasta z liczby 8 505 drzew ulicznych w roku 1934 rozrosły się do 14626 drzew w roku 1938.

Rozwój gospodarczy zarówno Lwowa, jak i całej Polski przyczynił się do zwiększonego ruchu ludności, a to powodowało utrudnienie ustalenia liczby ludności. Z jednej strony Lwów był rezerwuarem wartościowych, wykształconych jednostek dla gospodarki krajowej, a jednocześnie był odskocznią dla licznych przybyszów znajdujących zatrudnienie we Lwowie. Zaistniała przewaga liczbowa kobiet wynikała głównie z licznej rekrutacji młodych dziewcząt wiejskich, Polek, Rusinek i Ukrainek do służby domowej. Połowa ludności w mieście utrzymywała się z przemysłu i handlu. Place targowe zastępowały szpecące miasto budki uliczne. Projektowano budowę hal targowych. Kryzys gospodarczy 1929-1933 przyczynił się do rozwinięcia handlu ulicznego prowadzonego głównie przez ludność ubogą, pozbawioną możliwości innego zarobkowania. Zarząd Miejski wydał zakaz handlu na głównych, reprezentacyjnych ulicach miasta. W czasie pięcioletniej kadencji Rady Miejskiej wzrosła liczba przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych o 35%, przy czym przemysł w postaci zakładów wytwórczych i przetwórczych wzrósł o 44%.

W 1938 roku było we Lwowie 13000 sklepów i małych zakładów przemysłowych, opartych na niewielkim kapitale oraz 5000 warsztatów rzemieślniczych, zrzeszonych w 30 cechach. Ruch spółdzielczy osiągnął obrót roczny w wysokości siedmiu milionów złotych. W 123 spółdzielniach było zrzeszone prawie 15%ludności. Opodatkowane obroty w handlu i przemyśle we Lwowie wynosiły 427 milionów złotych. Jednocześnie rozwijano usługi turystyczne, komunikację kolejową i lotniczą, dochód z opłat pocztowych osiągnął 6,5 miliona złotych.

Polskie organizacje społeczne pracowały nad podniesieniem ekonomicznym ziem południowo-wschodnich poprzez rozwój szkolnictwa i wzrost liczby miejsc pracy oraz napływ nowych kapitałów.

Miarą poprawy warunków życia był nie tylko rozwój budownictwa, ale przede wszystkim wzrost spożycia wody, gazu i elektryczności. Gmina kontrolowała ceny artykułów podstawowych, a w sytuacji krytycznej zorganizowała Miejski Zakład Aprowizacyjny, w celu zaopatrzenia ludności w ziemniaki i opal po niskich cenach. Następnie Gmina przyczyniła się finansowo do powstania Miejskiej Mleczami Związkowej i Spółki Opałowej. Kontrolę objęto jakość i poziom cen artykułów powszechnego użytku. Ubój pokątny zagrażający zdrowiu został zlikwidowany dzięki dobrej pracy Rzeźni Miejskiej.

Rada Miejska zajmowała się również problemami szkolnictwa, kultury, służby zdrowia i higieny, opieki społecznej itd. Szkolnictwo powszechne (dziś nazywane podstawowym) miało we Lwowie 54 szkoły, ponadto 3000 uczniów kształciło się w publicznych szkołach zawodowych. Wysoki poziom reprezentowały gimnazja, licea i szkoły wyższe. We Lwowie działały liczne archiwa, muzea, galerie, zbiory miejskie, biblioteki. Panorama Racławicka, teatry miejskie i fundacje. Służba zdrowia rozwijała swoją działalność szczególnie w zakresie higieny szkolnej i medycyny zapobiegawczej: założono pięć stacji opieki nad matką i dzieckiem oraz Miejskie Ośrodki Zdrowia. Rozpoczęto walkę z chorobami społecznymi: gruźlicą, chorobami wenerycznymi, jaglicą, szczególną rolę wyznaczono stomatologii dla dzieci szkolnych.

Zapoczątkowano działalność sanepidów w zakresie kontroli stanu sanitarnego miejsc wyrobu i sprzedaży produktów spożywczych, realności, zakładów przemysłowych, ulic, placów, estetyki miasta. Zorganizowano bieżące wywożenie śmieci i oczyszczanie miasta.

Rada Miejska troszczyła się o rozwój wychowania fizycznego, wspierając działalność organizacji sportowych. Wzrost ogólnego dobrobytu umożliwił postępy i ukierunkowanie opieki społecznej. Opieka nad dziećmi rodzin niezamożnych prowadzona była poprzez pomoc rodzicom wychowującym własne dzieci, następnie zlecano opiekę w rodzinach zastępczych, a potem dopiero w miejskich i obcych zakładach opiekuńczych. Od 1.IV.1935 roku objęto opieką również dzieci żydowskie, którymi dotąd zajmowała się gmina wyznaniowa, ponieważ uznano, że ta opieka nie była wystarczająca. Miasto wspierało finansowo także Zakład Brata Alberta i Dom Ubogich. Powstawały pogotowia opiekuńcze dla chłopców Miejskiego Komitetu Opieki Pozaszkolnej, założono Szkołę Sanatoryjną w Brzuchowicach dla dzieci zagrożonych gruźlicą oraz dzieciniec miejski przy drodze Sichowskiej i wiele innych. Powołano Komitet Pomocy Zimowej, Fundusz Pracy i Pomoc Doraźną. Wszystkie te organizacje zatrudniały fachowy aparat wywiadu społecznego i opiekunów społecznych oraz aparat kontroli opieki zleconej i domowej z Wydziału Opieki Społecznej. Przeprowadzono walkę z żebractwem. Działalność Gminy w zakresie opieki społecznej wspierały stowarzyszenia charytatywne i humanitarne.

Wyniki tej działalności odbiły się na zmniejszeniu śmiertelności, szczególnie wśród niemowląt. Już w tym krótkim okresie dał się zauważyć wzrost średniej wieku. Rozwój gospodarczy kraju w ciągu 10 lat, od 1928 do 1938 roku przyczynił się do wzrostu wartości pieniądza. Objawiło się to spadkiem cen według wskaźnika 100 w 1928 roku na 56 w 1938 roku.

Majątek gminy w 1938 roku szacuje się na 186 milionów złotych, budżet Gminy w tym roku wyniósł 32 miliony, w tym inwestycje 14,3 min (18% uzyskano z pożyczek). Wśród dochodów Gminy znaczące zyski dawała gospodarka rolna i leśna obejmująca 7 376 hektarów, stawy rybne i młyny; dochody uzyskiwano nie tylko ze sprzedaży drewna, ale również chrustu. W kraju wychodzącym z głębokiego kryzysu osiągnięcia Rady Miejskiej są wzorem godnym do naśladowania. Niestety, wspaniały rozkwit gospodarczy miasta zniszczyła wojna i pakt Ribbentrop-Mołotow.

Copyright © 1994 Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich.
Wrocław.
Wszystkie prawa zastrzeżone.

---