We wrześniu 2007 r. Kazimierz Szuta, przewodniczący Zarządu Rejonowego PZERiI w Kościerzynie zorganizował dla 150 emerytów powiatu kościerskiego aż trzy kolejne udane wycieczki autokarowe w Bieszczady i do Lwowa na Ukrainie. Miałem szczęście uczestniczyć w ostatniej, pięciodniowej wyprawie, trwającej od 24 do 28 września.
Przebieg całej wycieczki zrelacjonowałem w miesięczniku „Życie Kaszub” wychodzącym w Kościerzynie. Tutaj opowiadam tylko o jednodniowej wycieczce do Lwowa, bo była to największa i niezapomniana atrakcja naszej wyprawy. Lwów to niezwykłe magiczne „miasto wspomnień”. Wyruszyliśmy tam w środę, 26 września 2007 r. przejeżdżając m.in. przez Ustrzyki Dolne. To liczące obecnie ok. 10 tys. mieszkańców malownicze miasteczko miało bolesną przeszłość. W czasie II wojny światowej zmieniali się okupanci. We wrześniu 1939 r. do miasta wkroczyły najpierw wojska niemieckie, wkrótce potem Armia Czerwona. W 1941 r. Ustrzyki D. zostały zajęte przez oddziały słowackie. Od 1944 r. miasteczko należało do radzieckiej Ukrainy. W 1951 r. wróciło do Polski w ramach umowy o korekcie granic w zamian za obfitujący w złoża węgla rejon Sokala. Naszej wycieczce udało się dość szybko przekroczyć granicę polsko-ukraińską w Krościenku. Kierując się do Lwowa przejeżdżaliśmy m.in. przez Chyrów (ok. 5 tys. mieszkańców). W okresie II Rzeczypospolitej Chyrów był siedzibą renomowanego gimnazjum jezuickiego, którego absolwentem był m.in. Eugeniusz Kwiatkowski. W czasie II wojny światowej słynna jezuicka biblioteka w Chyrowie, licząca ponad 30 tys. woluminów została, niestety, całkowicie zniszczona przez prymitywne hordy barbarzyńców (w siedzibie biblioteki mieścił się najpierw garnizon Armii Czerwonej, potem więzienie niemieckie, po wojnie zaś koszary radzieckie a teraz ukraińskie). Sambor (ok. 37 tys. mieszkańców) to kolejne miasto na trasie naszej podróży. Tu w 1604 r. w pałacu wojewody Jerzego Mniszcha przebywał Dymitr I Samozwaniec. Tutaj w 1913 r. urodził się Artur Sandauer. Wkrótce dotarliśmy do celu naszej podróży, czyli do Lwowa.
Lwów(735 tys. mieszkańców) od 1991 r. wchodzi w skład niepodległej Ukrainy. Władze polskie nigdy oficjalnie nie zaakceptowały Lwowa jako miasta ukraińskiego. Dla wielu Polaków, miasto to jest jednym z najważniejszych ośrodków polskości. Przez kilka stuleci należało do Polski. Ostatecznie utraciliśmy to niezwykłe miasto w 1944 r. (wtedy zostało wcielone do ZSRR, a większość ludności polskiej wysiedlono). W 2006 r. świętowano 750-lecie powstania miasta. Mimo straszliwej dewastacji dokonanej w latach reżimu sowieckiego zachowało się sporo bezcennych zabytków i śladów polskości. W 1998 r. lwowskie Stare Miasto zostało zapisane na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Przy wjeździe Lwów przywitał nas kilkukilometrowym korkiem (spowodowanym daleko przed nami groźnym karambolem). Powolne przesuwanie się w korku do centrum miasta umożliwiło nam obserwację zjawiska, którego nigdy wcześniej nie widzieliśmy. Byliśmy świadkami niebywałego ścisku najprzeróżniejszych pojazdów na kilku pasach, które niemal ocierały się o siebie, a jednocześnie potrafiły utrzymać niekiedy graniczącą z cudem, dosłownie kilkumilimetrową odległość. Co chwilę z tego kłębowiska samochodów nagle jak z procy wyskakiwał jakiś wehikuł, skręcał na chodnik, rozpędzając na boki przechodniów i znikał w bocznej uliczce albo mknął po tymże chodniku do następnego zaułka. Niektóre pojazdy dokonywały cudów karkołomnej ekwilibrystyki. Patrzyliśmy na to z osłupieniem. Na szczęście udało się nam w końcu dotrzeć bez szwanku do centrum.
Zwiedzanie Lwowa rozpoczęliśmy od soboru św. Jura, katedralnej cerkwi archidiecezji lwowskiej Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego. Kościół ten uznaje zwierzchnictwo Watykanu. Podziwialiśmy kunszt, którym odznaczają się rzeźby zdobiące fasadę: kamienne wazy, figury świętych Atanazego i Leona (Patriarchy i Papieża, symbolizujące jedność Kościoła). W kryptach świątyni pochowani są metropolici greckokatoliccy, m.in. Andrzej Szeptycki, Josyf Slipyj, i Myrosław Lubacziwśkyj. Naprzeciw świątyni stoi niewielki, również rokokowy, pałac arcybiskupów greckokatolickich i dzwonnica. Całość stanowi niezwykle malowniczy, widoczny z daleka zespół architektoniczny.
Po zwiedzeniu soboru udaliśmy się do Teatru Wielkiego Opery i Baletu, aby obejrzeć wspaniałe wnętrze tego obiektu, jedno z największych atrakcji turystycznych. Projekt teatru wykonał prof. Zygmunt Gorgolewski, który osobiście kierował budową. Uroczyste otwarcie odbyło się w 1900 r. w obecności m.in. gości honorowych - Henryka Sienkiewicza, Ignacego Paderewskiego, Henryka Siemiradzkiego. Poświęcenia gmachu dokonał lwowski arcybiskup katolicki obrządku ormiańskiego Izaak Mikołaj Isakowicz. Podziwialiśmy nie tylko dzieło sztuki architektonicznej, ale także rzeźby i malarstwo. Widownia mieści 1200 osób. Przewodniczka zwróciła naszą uwagę na dwie reprezentacyjne loże prosceniowe pierwszego piętra: cesarską i marszałkowską, z salonami i odrębnymi toaletami (do loży cesarskiej prowadziło osobne wejście). Główna kurtyna jest arcydziełem artysty-malarza Henryka Siemiradzkiego, ale tej nie mogliśmy zobaczyć.
Po obiedzie zachwycaliśmy się Starym Miastem i Rynkiem - centralnym placem Lwowa. Dookoła Rynku wznoszą się 44 kamienice prezentujące wszystkie style od renesansu po modernizm. Wśród nich szczególną uwagę zwróciliśmy na renesansową Kamienicę Królewską zbudowaną w 1580 r., będącą później w posiadaniu króla Jana III Sobieskiego, który przebudował ją na pałacową rezydencję z okazałymi komnatami i salą audiencjonalną. (Pomnik króla po II wojnie światowej przeniesiono ze Lwowa do Gdańska). Kamienica nr 9 to były Pałac Arcybiskupi. Gościli w nim m.in. Władysław II Jagiełło z Jadwigą, Na I piętrze tej kamienicy 10 listopada 1673 r. zmarł król Michał Korybut Wiśniowiecki. W kamienicy nr 36 mieszkał w książę Józef Poniatowski, gdy był oficerem austriackim.
Doznane wrażenia na Starym Mieście, zostały jeszcze pogłębione, gdy ujrzeliśmy majestatyczny pomnik Adama Mickiewicza. Spośród wielu pomników naszego wieszcza wystawionych kiedykolwiek przez Polaków, chyba najciekawszy i najbardziej udany jest monument stojący do dzisiaj właśnie we Lwowie. Jego kompozycja jest podobna do warszawskiego pomnika króla Zygmunta III Wazy. Uroczystość odsłonięcia nastąpiła 30 października 1904 r. Kolumna ma 21 m wysokości, figura poety 3,30 m, (sama kolumna z napisem ADAM MICKIEWICZ waży 16 ton). Płomień znicza wieńczącego monument jest pozłocony, front pomnika zwrócony w najbardziej ruchliwą stronę pl. Mariackiego, w kierunku hotelu Europejskiego. Cieszy nas fakt, że mimo wielu burz i wojen, które przetoczyły się przez Lwów od 1904 r. pomnik największego polskiego poety dotrwał nietknięty do naszych czasów. Pod kolumną Mickiewicza wielokrotnie odbywały się różne uroczystości i wiece. Szanowany przez nas Kaszubów, generał Haller podczas swojej wizyty we Lwowie również przybył tutaj złożyć hołd poecie.
Blisko pomnika wieszcza jest usytuowana Bazylika Archikatedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwana Katedrą Łacińską– jeden z najstarszych kościołów Lwowa, trójnawowy gmach w stylu gotyckim o długości 67 m i szerokości 23 m zbudowany na przełomie XIV i XV w., siedziba lwowskich arcybiskupów obrządku łacińskiego. 1 kwietnia 1656 r. w tej katedrze, przed cudownym obrazem Matki Boskiej Łaskawej złożył Śluby Lwowskie król Jan Kazimierz. W 1910 r. katedra otrzymała z rąk papieża Piusa X tytuł Bazyliki mniejszej. Niektóre witraże projektowali artyści tej miary co Józef Mehoffer (Śluby Jana Kazimierza) i Jan Matejko (Święci Patronowie Polski). Wśród kilku kaplic w katedrze zwróciliśmy uwagę m.in. na kaplicę Matki Boskiej Częstochowskiej. Na zewnętrznej ścianie katedry wmurowane są dwie tablice pamiątkowe: jedna poświęcona Tadeuszowi Kościuszce w 100-lecie jego śmierci, zaś druga – papieżowi Janowi Pawłowi II, który odwiedził Lwów w 2001 r. Z dziejami katedry w najnowszej historii związana jest postać niezwykłego kapłana Władysława Kiernickiego (franciszkanina, Ojca Rafała, 1912 - 1995). W latach 1948 - 1995 – pracował jako proboszcz katedry lwowskiej w całym okresie powojennym, w dużej mierze sam, gdyż nie było innych księży. Mimo stalinowskich represji wspomagał potajemnie wiernych i kapłanów obrządku greckokatolickiego, zdelegalizowanego w 1947 r. W latach 60. pozbawiono go możliwości sprawowania posługi duszpasterskiej, więc pracował jako stróż w Parku Stryjskim, pełnił dyżury w przychodni przeciwgruźliczej, w innych instytucjach. Heroicznie, chociaż konspiracyjnie sprawował cały czas swoją posługę kapłańską - nie zważając na zakaz spowiadał wiernych w bocznych kaplicach katedry lwowskiej lub odprawiał msze św. przy zamkniętych drzwiach w drugim czynnym lwowskim kościele - św. Antoniego. Jest pochowany w podziemiach katedry lwowskiej. Tuż obok katedry znajduje się Kaplica Boimów (Kaplica Ogrójcowa; - manierystyczna grobowa kaplica lwowskiej rodziny kupieckiej Boimów (pochodzącej z Węgier) z 1617 r. Ściana zewnętrzna kaplicy pokryta jest bogatą płaskorzeźbą kamienną, wewnętrzna - płaskorzeźbą kamienną i alabastrową.
W czasie wolnym niektórzy z nas w aptece „Pod srebrnym Orłem” przy ul. Krakowskiej 26 kupili balsam vigor, oryginalny leczniczy ekstrakt 9 ziół zawierający 38% spirytusu medycznego. Na ulicach nie można było nie zauważyć bardzo intensywnej kampanii przed mającymi odbyć się 30 września wyborami parlamentarnymi na Ukrainie. Najbardziej rzucały się w oczy olbrzymie billboardy pięknej Julii Tymoszenko.
Następnie udaliśmy się na Cmentarz Łyczakowski - najbardziej znany cmentarz Lwowa i jeden z najpiękniejszych polskich cmentarzy, położony we wschodniej części miasta na malowniczych wzgórzach wśród pięknego, specjalnie zaprojektowanego, starego drzewostanu tworzącego szereg alei. Został założony w 1786 r. Jest jedną z najstarszych nekropolii istniejących w Europie. Miejsce wiecznego spoczynku wielu wybitnych, zasłużonych dla Polski ludzi kultury, nauki, polityki. Z głębokim skupieniem chodziliśmy po ścieżkach Cmentarza, zatrzymując się w zadumie koło licznych grobowców naszych wielkich rodaków, m.in. poety Seweryna Goszczyńskiego, pułkownika Juliana Konstantego Ordona, autora "Katechizmu Polskiego Dziecka" - Władysława Bełzy, pisarza i historyka Karola Szajnochy, malarza Artura Grottgera, pisarki Gabrieli Zapolskiej, twórcy spółdzielczych kas oszczędnościowych Franciszka Stefczyka.
Przy pomniku poetki Marii Konopnickiej odśpiewaliśmy jej słynny utwór „Rotę”, nie wstydząc się łez wzruszenia.
Od wiosny 1919 r. w części cmentarza od strony Pohulanki utworzono Cmentarz Obrońców Lwowa dla poległych w wojnach z Ukraińcami i bolszewikami w latach 1918-1920. Często nazywany jest Cmentarzem Orląt, gdyż spośród pochowanych tam prawie 3000 żołnierzy, większość stanowili młodzi chłopcy, Orlęta lwowskie. Najmłodszy obrońca to Jaś Kukawski, który miał zaledwie 9 lat. Jego karabin był większy od niego. Cmentarz Orląt nazywany był przez Polaków miejscem świętym. Zwłoki jednego, wybranego losowo nieznanego żołnierza poległego w obronie Lwowa ekshumowano w 1925 r. w celu złożenia w Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Po zajęciu Lwowa przez wojska radzieckie cmentarz był regularnie grabiony i niszczony. Ostatecznej dewastacji dokonano w latach siedemdziesiątych. W sierpniu 1971 r. przy pomocy czołgów i maszyn budowlanych zniszczono kolumnadę. W 1989 r. cmentarz zaczęli odnawiać pracownicy polskiej firmy Energopol, którzy w sposób półlegalny zabezpieczyli i częściowo odrestaurowali Cmentarz Obrońców Lwowa. Jednak z powodu m.in. sprzeciwu rady miejskiej Lwowa dopiero 24 czerwca 2005 r. z udziałem prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej - Aleksandra Kwaśniewskiego i Republiki Ukrainy - Wiktora Juszczenki oraz zwierzchników dwóch katolickich obrządków Lwowa: łacińskiego - kardynała Mariana Jaworskiego i greckokatolickiego - kardynała Lubomyra Huzara odbyło się uroczyste otwarcie odbudowanego cmentarza.
Wracaliśmy zafascynowani Lwowem i oszołomieni mnóstwem nadzwyczajnych wrażeń słuchając w autokarze piosenek związanych z tym miastem, m.in. Panna Franciszka, Tango Łyczakowskie, Tylko we Lwowie i inne w wykonaniu zespołu „Lwowskie batiary”. Piosenka Szczepcia i Tońcia Tylko we Lwowie jest też znana pod tytułem Lwów jest jeden na świecie:
- Niech inni sy jadą, dzie mogą, dzie chcą,
Do Widnia, Paryża, Londynu,
A ja si zy Lwowa ni ruszym za próg!
Ta mamciu, ta skarz mnie Bóg!
- Bo gdzie jeszcze ludziom tak dobrze, jak tu?
Tylko we Lwowie!
Gdzie pieśnią cię budzą i tulą do snu?
Tylko we Lwowie!
Czy bogacz czy dziad jest tam za „pan brat"
I każdy ma uśmiech na twarzy! ...
A panny to ma, słodziutkie ten gród,.
Jak sok, czekolada i mniód!
Więc gdybym miał kiedyś urodzić się znów-
Tylko we Lwowie!
Bo ni ma gadania i co chcesz, to mów-
Ni ma-jak Lwów!
Lecz Lwów jest jedyny na świecie!
I z niego wyjechać, ta gdzież ja bym mógł!
Ta mamciu, ta skarz mnie Bóg!
- Bo gdzie jeszcze ludziom ...
Do naszego Ośrodka w Rzepedzi w Bieszczadach wróciliśmy ze Lwowa dopiero po północy, zmęczeni, ale bardzo szczęśliwi, postanawiając, że pojedziemy tam na kilka dni w 2008 r., aby lepiej poznać to niezwykłe miasto.
Zdzisław Brzeziński
(uczestnik wycieczki)
e-mail: zjbrzezin@poczta.onet.pl
Było ich wszystkich czterdziestu dziewięciu,
Mieszana grupa niemała,
Co wzięła udział w tym przedsięwzięciu
I się w Bieszczady wybrała.
Przybyli tu z nad jezior i morza wielkiego
By zobaczyć i posłuchać gór i zalewu cichego
I miasto Lwów , miasto Kazimierza, co złożył swe śluby
Gdy usiłował pogodzić stanów różnych ludy.
Zachwycali się pięknem połonin i gór,
Wyrażali swój podziw jednym głosem, jak chór
Co śpiewa wielogłosem i wyraża podziw swój
Dla dzieła Bożego i piękna przyrody rój.
Podziwiali nie tylko góry i przepiękny zalew
Ale również wielokolorowy, jesiennych gór zew.
Płynąc przez wody solińskie wśród wysepek i wzniesień,
Chłonęli piękno naszych gór złocistych jesień.
Zwiedzali ziemie niewinną krwią zbroczone
W bratobójczych sporach i walkach ferworze,
Tereny, skąd rodaków tłumnie wysiedlano
I na spokojne życie szansy im nie dano.
Ziemie, na których zginął Świerczewski generał
W niewyjaśnionych okolicznościach. Hołdy zaś odbierał
Pośmiertnie, gdyż taki los mu zgotowano
I żadnej szansy na życie mu nie dano.
Góry i połoniny, rzeczki i potoki,
Podziw dla dzieł natury wzbudził w nich głeboki.
A małe morze zalewu wielkiego
Co napędza turbiny zakładu szczytowego,
Przypomniał im ich małe morze,
Jezioro Wdzydzkie strojone lasami i zbożem.
Zenon Bolek (Uczestnik wycieczki, 77 l.)
