Cmentarz Obrońców Lwowa
Piękny był Cmentarz Obrońców Lwowa w tegoroczne zaduszki. Z Kraju nadesłano ponad 20 tys. zniczy. Wieczór był niesamowity. Każde z Orląt miało światło na swoim grobie. 
Cmentarz Janowski
Dzień Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny – czas pogodnej zadumy i refleksji nad owocowaniem ludzkiego życia i jego powiązaniami ze światem tych, co odeszli.
W nowoczesnej cywilizacji coraz mniej mamy czasu do nieśpiesznych rozważań, do zastanawiania się nad tym, że istniejemy dzięki następstwu pokoleń, że to zmarli duchowo wzbogacają nasze życie, bo sięgamy po ich dorobek naukowy i twórczy. Wśród pilnych i najpilniejszych trosk zanika gdzieś więź pomiędzy zmarłymi i żywymi, pomiędzy czasami dawnymi i obecnymi. Jest tylko pośpiech – podstawowa jednostka czasu.
- Cicho, ciepło, sennie, woń grzybów i mięty,
A to już przecież dzień pierwszy listopada
Dzień tych co odeszli – święto Wszystkich Świętych
Czas zadumy. Dobry czas, abysmy pomyśleli również nie tylko o własnych zmarłych przodkach, ale też o naszych wspólnych „dziadkach” spoczywających na cmentarzach.
O Julianie Zachariewiczu i Lunie Drexler, o Janie Gallu i Matyldzie Żłobickiej, o Kazimierzu Twardowskim i Maryli Wolskiej. I o setkach, tysiącach innych „dziadków” których imion nie pamiętamy.
Idąc alejami cmentarza, mijamy obojętnie ich groby. Ich nazwiska nic dla nas nie znaczą. I nie ma już łuny nad lwowskimi cmentarzami – są tylko nieśmiałe pojedyncze ogniki. To dziwne jak szybko mija czas, jak zawodna jest ludzka pamięć. A przecież nie tak miało być.
- Krajobraz pisany kamieniami
jak brajlem
nawet ślepy może odczytać
co tu się działo
przez wieki wieków
ks.J.St.Pasierb „Pejzaż”
Kiedy Polska przestała istnieć, szczególnego znaczenia nabrał kult zmarłych – zasłużonych przedstawicieli narodu. Ich groby nabrały znaczenia patriotycznego. Miejsca spoczynku i pamięć o tych ludziach była świadectwem o czasach chwały, a życiorysy zmarłych literatów, naukowców, działaczy społecznych, powstańców – „dobrze zasłużonych” - miały służyć jako przykład i wzór do naśladowania.
Pogrzeby zamieniały się w wielkie manifestacje patriotyczne, rocznice i święta patriotyczne obchodzono na cmentarzach, święta zapalały łuną cmentarze - to wszystko świadczyło nie tylko o wielkim kulcie zmarłych przodków.
Ta szczególna troska o groby zmarłych – świadczyła o ciągłości pamięci narodowej i narodowej wspólnoty. Była wielką lekcją historii. Drażniącą i irytującą zaborców. Niszczenie i dewastacja cmentarzy i miejsc ostatniego spoczynku staje się bardzo szybko jedną z form walki z unicestwionym państwem.
Kamienie i płyty cmentarne w małych i większych miejscowościach, opierające się rozszalałym dziejom i przemawiając, dziś znów dają świadectwo.
Ale powiedz jak długo trwać będą dawne imiona
Jak długo przetrwa o nich chociaż słuch
Kiedy będą wyśmiani kiedy całkiem martwi
Bo sztuka i historia wydadzą się nam
Ciężarem nie do udźwignięcia.
Julia Hartwig „Powiedz jak długo trwać będą dawne imiona”
Swego czasu demograf Adam Wierciński zrobił eksperyment - na mapie sztabowej zaznaczył niebieskimi punktami te miejsca, skąd pochodzili wybitni Polacy. Na mapie wokół Lwowa utworzyła się duża niebieska plama...
Bene merentium – dobrze zasłużeni. Chowani na małych i wielkich cmentarzach, mają specjalne aleje i wspaniałe pomniki. We Francji wymyślono dla nich Panteon paryski i maksymę „Wielkim ludziom wdzięczna Ojczyzna”. Polacy mają pięć słynnych nekropolii (z czego dwie poza krajem) warszawskie Powązki, krakowskie Rakowice, zakopiański Pęksowy Brzyzek, wileńską Rossę i lwowski Łyczaków.
Każda większa miejscowość zazwyczaj ma cmentarz z aleją zasłużonych, ale te wymienione nekropolie to miejsca szczególne.
Gdyśmy przez Cmentarz
Łyczakowski szli
To wszystkie groby otwierały oczy
Patrzyli na nas ojcowie i bracia
Słuchając polskiej mowy
Podnosiliśmy nieczytelne krzyże
Pytaliśmy kamieni
O imona tych, co wierni
Zostali w tej ziemi.
Tadeusz Śliwiak „Lwowskie Zaduszki”
Nie sposób wymienić tysięcy imion wielkich Polaków, których prochy kryje ziemia Łyczakowskiego cmentarza i wielu innych cmentarzy we Lwowie i w okolicach.
Cmentarz Łyczakowski jest miejscem spoczynku wielu wybitnych zasłużonych, ale też miejscem, gdzie powstawały wspaniałe rzeźby utalentowanych artystów. Przez szereg lat był też miejscem spacerów „wspomnieniowych” – niestety tradycja ta zanikła wśród lwowian. Oczywista jest wartość historyczna i artystyczna cmentarza, wymaga on opieki ze strony fundacji i organizacji kulturalnych, jak i społeczności lokalnej.
Tymczasem wystarczy oddalić się od alei zasłużonych i wejść w głąb kwater, żeby zobaczyć gąszcz samosiejek i zielska, które korzeniami rozsadza płyty grobowców.
Może warto by było, abyśmy powrócili do tradycji z okresu odgruzowywania cmentarza Orląt: kiedy ochotnicy przychodzili na cmentarz, żeby pomóc przy pracach porządkowych? Nadzieja na to, że o cmentarz będą bardziej dbały władze lokalne jest chyba daleko posuniętą naiwnością. Bardzo niewiele wiemy o postaciach spoczywających na cmentarzu Łyczakowskim, takie prace mogłyby być okazją do poznawania nowych lub przypomnienia starych nazwisk.
Warto abyśmy wreszcie zaczęli dostrzegać taką potrzebę, żeby kwestia dziedzictwa kulturowego, którego jesteśmy spadkobiercami nie schodziła na plan dziesiąty.
Inaczej staniemy się podobni do sublokatorów niechętnych i obojętnych na głosy kamieni.
A głosy kamieni nie kłamią i warto im uwierzyć, przecież...
...Ludzie i miasta stanowią jedność pełną dostojnych pamiątek
Ale wystarczy wytrzeć nazwiska z pomników
Ogrody opustoszyć z lekkich widm i świetlnych feerii
Żeby to co istniało przestało naprawdę żyć
opustoszał ze wspomnień wypełnione tłumem
Który już dawno przestali rozumieć dlaczego błąkać się musi
Pośród dziwacznych stylów wśród gmachów nie służących niczemu.
Julia Hartwig „Powiedz jak długo trwać będą dawne imiona”
Mieszkańcy tych ziem zbyt dobrze wiedzą, że poetka ma rację. Kamień okazuje się być bardzo nietrwały. Zatarte napisy, uszkodzone i niszczone zabytki, odbite głowy, skrzydła i ozdoby – i ślad w krajobrazie historycznym zostaje zatarty.
Podnosimy nieczytelne, przeżarte rdzą krzyże i pytamy o imiona tych wszystkich o których trzeba pamiętać. Z natężoną uwagą słuchamy ich głosu. Chcemy ich ocalić od zapomnienia.
Już po raz drugi z anteny „Radia Lwów” emitujemy programy wspomnieniowe i apel do słuchaczy – zapraszamy do udziału we wspólnej akcji „Ocalić od zapomnienia” Chcemy przypomnieć o naszych zasłużonych. O tych wszystkich ludziach, którzy w różnych okresach swoim dorobkiem służyli miastu, służyli Polsce.
Ten pomysł zawdzięczam Tomaszowi Kulczyckiemu. Przeżył 70 lat i był niezwykłym lwowskim krawcem. Wydawał pismo „Dziennik mód paryskich”. Do „Dziennika mód” pisali... Kornel Ujejski, Karol Szajnocha, Leszek Dunin-Borkowski, Jan Dobrzański. Tak oto ominięty został nakaz władz austriackich zakazujący polskim pisarzom utworzenia pisma literackiego. Pod bokiem austriackiej cenzury powstaje pismo patriotyczne, wydawane przez zwykłego rzemieślnika.
Życie nie szczędziło mu ciosów – w 1842 roku pochował dwóch synów - sześcioletniego Stefana i dziewięciomiesięcznego Tomasza. Rok później, umiera żona, Teresa Kulczycka.
Zrozpaczony, umieszcza na grobie rodzinnym napis:
„Nie szczędząc sił do ostatka
Życie swych dzieci ratowała matka.
Gdy ich nie mogła zatrzymać na ziemi
Poszła do grobu połączyć sie z niemi.
Ten, który wszystko utracił w ich zgonie
Stawia ten pomnik dwu synom i żonie.”
Szukając informacji o ludziach, którzy spoczęli w grobowcu z tak interesującym wierszem epitafijnym dotarłam do Tomasza Kulczyckiego. Jego historia była jedną z wielu, które warto przypomnieć i opowiadać.
Kolejny raz w przygotowaniu programu zaduszkowego pomaga mi szereg osób – którym jestem niezmiernie wdzięczna – to właśnie Ci ludzie swoją wiedzą i pamięcią chcą podzielić się z innymi. Przecież tak naprawdę każdy z nas ma swoją opowieść o ludziach Kresów, którzy spoczęli w tej ziemi. Zapalamy dla nich nasze symboliczne, radiowe lampki oliwne, ale też znicze, które rozprowadzamy w tej akcji – z przeznaczeniem na opuszczone groby.
Beata Kost
Polskie Radio Lwów
Polskiego Radia Lwów
Zaduszki 2006
Mieczysława Piotrowska
Tadeusz Rutowski
Julian Zachariewicz
Emanuel Machek
Tadeusz Rozwadowski
Józef Budzichowski
Witalis Smochowski
Konstanty Wolny
Tadeusz Żuliński
Lampka pamięci dla Łyczakowa
Maryla Wolska
Kornel Ujejski
Piotr Chmielowski
Dobrze zasłużeni
Benedykt Dybowski
św. Zygmunt Gorazdowski
Kornel Krzeczunowicz
Władysław Łoziński
Ludwik Lubicz Wolski
Luna Drexlerówna
Julian Markowski
Wanda Monné
Józef Nowakowski
Zofia i Krystyna Pankówny, Maria Klamut, Janina Fastnacht
Rodzina Pechaty
Maria Pokiziak
Ludwik Rydygier
abp. Józef Teodorowicz
Kazimierz Twardowski
Zakończenie audycji
Początek audycji
Anna Gostyńska
Aktorzy lwowscy
o. Serafin Kaszuba
Piotr Tarnawiecki
Wojciech Kętrzyński
Juliusz Makarewicz
Henryk Mosing
Jan Nepomucen Kamiński
Aleksander Czołowski
Mieczysław Gębarowicz
Jan Śliwiński
Stefan Banach
Oktaw Pietruski
Walery Łoziński
Oswald Balzer
Zakończenie audycji
