Tej ostatniej uczelni, usytuowanej nieco na uboczu od centrum miasta i o niezbyt imponującej architekturze, a także mniej znanej szerszemu ogółowi - chciałbym poświęcić więcej uwagi.

Kształcenie specjalistów leczenia zwierząt odbywało się w kilku uniwersytetach europejskich już w wieku XVIII. Najczęściej rozpoczynano od organizowania katedry weterynarii przy wydziałach lekarskich, stopniowo powstawały też samodzielne uczelnie (Lyon 1762, Alfort 1766, Turyn 1769, Getynga 1771. Kopenhaga 1773), kształcące wyłącznie lekarzy weterynaryjnych.

Na terenie Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym takiej uczelni nie było. Po rozbiorach tworzenie nowych uczelni - zwłaszcza z polskim językiem wykładowym - było bardzo trudne. Podobnie jak w zachodniej Europie rozpoczęto od organizowania przy wydziałach lekarskich katedr przekazujących wiedzę o chorobach zwierząt dla studentów medycyny. Pierwszą taką placówką na ziemiach polskich była istniejąca w latach 1784-1849 Katedra Zwierzęcych Chorób Zakaźnych na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego, później powstała na Uniwersytecie Wileńskim w latach 1802-1842. Wykłady z weterynarii dla studentów medycyny były prowadzone również na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie od 1804 r. i na Uniwersytecie Warszawskim od 1812 r. (z dużymi przerwami).

Udaną próbą zorganizowania uczelni weterynaryjnej z polskim językiem wykładowym na terenie zaboru rosyjskiego była Szkoła Weterynaryjna w ramach Uniwersytetu Wileńskiego (1823-1831). Po klęsce powstania listopadowego Uniwersytet Wileński a wraz z nim Szkoła Weterynaryjna zostały nakazem cesarskim zamknięte.

W Akademii Medyko-Chirurgicznej powołanej "na gruzach" Uniwersytetu Wileńskiego powstał znów Oddział Weterynaryjny, ale po 10 latach został ponownie zlikwidowany z przyczyn politycznych. Na terenie Warszawy działała później Szkoła Weterynaryjna o charakterze politycznym i nie posiadająca praw akademickich (1840-1873) z językiem wykładowym polskim. Dyplomy tej szkoły dawały stopień pomocnika weterynaryjnego, później też weterynarza (tytuł obowiązujący wówczas w Rosji - w języku polskim o brzmieniu raczej pejoratywnym), i dopiero po spełnieniu wymogów formalnych stopień magistra nauk weterynaryjnych.

Po roku 1874 szkoła uległa rusyfikacji i pod nazwą Instytutu Weterynaryjnego przetrwała do r. 1915. Polskich wykładowców przenoszono do szkół w głąb Rosji a odsetek słuchaczy-Polaków zmalał do kilkunastu procent.

Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku szereg osób, głównie wykładowców weterynarii na Uniwersytecie Lwowskim czyniło starania o założenie we Lwowie samodzielnej szkoły weterynaryjnej. Ale dopiero w 1871 r. Sejm Galicyjski podjął uchwałę o założeniu Szkoły Weterynaryjnej we Lwowie, a Wydział Krajowy zakupił 18 morgową posesję z budynkami przy ul. Kochanowskiego 67 na jej siedzibę. Mimo to jeszcze przez prawie 10 lat trwały zabiegi i starania władz galicyjskich o poparcie rządu austriackiego dla tej inicjatywy. Postanowienie cesarskie z 27.XII.1880 r. wyznaczyło na 1.X.1881 r. termin otwarcia "Szkoły Weterynarii i Szkoły Kucia Koni w połączeniu z Zakładem Leczenia Zwierząt". Dyrektora i profesorów mianował cesarz a nadzór sprawowało Ministerstwo Wyznań i Oświaty.

W r. 1881 przewidziano 11 etatów nauczycielskich (w tym 3 profesorów zwyczajnych) oraz 10 innych pracowników. Koszty zakupu posesji na siedzibę szkoły oraz adaptacji budynków i zbudowania nowych poniósł Wydział Krajowy. Rząd Wiedeński sfinansował urządzenia szkoły i jej coroczny budżet.

Językiem wykładowym był język polski. Nauka w Szkole trwała 3 lata (6 semestrów), natomiast dla lekarzy i chirurgów przewidziano skrócony kurs 2 letni. Dyplomy ukończenia Szkoły miały tekst dwujęzyczny (polski i łaciński) - nadawały tytuł lekarza weterynaryjnego (medicus veterinarius) i prawo praktyki we wszystkich krajach monarchii austriackiej.

Przy przyjęciu do Szkoły wymagano początkowo ukończenia przynajmniej 6 klasy gimnazjalnej lub realnej, albo średniej szkoły rolniczej. Wiek 17-26 lat. Nauka dla poddanych austriackich była bezpłatna, obcokrajowcy płacili czesne.

Po uruchomieniu Szkoły Weterynarii trwały starania o podniesienie jej na wyższy poziom. Brały w tym udział nie tylko sfery profesorskie, ale też szeroki krąg polskich posłów na Sejm Galicyjski i Parlament we Wiedniu oraz wielu Polaków na wysokich stanowiskach urzędowych. Ukazały się także specjalne wydawnictwa na ten temat w języku polskim i niemieckim.

Skutkiem tych starań było rozporządzenie cesarskie z 31.XII.1896, które wprowadziło postulowaną reformę studiów od r. 1897/98. Najważniejsze zmiany to:

a) prawa i obowiązki słuchaczy takie jak w innych uczelniach akademickich
b) wymóg świadectwa dojrzałości gimnazjum lub szkoły realnej
c) studia przedłużono do lat 4 - dla doktorów medycyny kurs 2-letni
d) wprowadzono nowe przedmioty lub poszerzono dotychczasowe
e) zmieniono przepisy egzaminacyjne.

Reformie studiów towarzyszył wzrost etatów profesorów i asystentów oraz podwyższenie dotacji dla uczelni. Na początku roku 1898/99 zmieniono nazwę Szkoły Weterynarii na Akademię Weterynaryjną, a w 1901 r. zamiast dyrektora kierowanie powierzono rektorowi. Zmieniono wówczas również tekst dyplomu i pozostawiono jedynie tekst łaciński.

Dalsze podniesienie rangi uczelni nastąpiło w latach 1908 i 1909. Uczelnia otrzymała: prawo habilitacji docentów, nadania stopnia doktora medycyny weterynaryjnej, oraz prawo obieralności rektora przez profesorów (dotychczas był mianowany). Jednocześnie nastąpiła dalsza reforma programu studiów i egzaminów oraz wprowadzono opłaty za studia.

Pierwszym dyrektorem Szkoły Weterynarii we Lwowie był Piotr Seifman (IX.1881-IX.1894), ostatni polski dyrektor Szkoły Weterynaryjnej w Warszawie, przeniesiony służbowo w r. 1873 do Kazania na organizatora i dyrektora nowego Instytutu Weterynaryjnego w tym mieście. W r. 1880 - już Jako emerytowany dyrektor - przyjął propozycję działaczy galicyjskich i podjął się zorganizowania uczelni we Lwowie. Jego wielokrotne doświadczenia w Warszawie i Kazaniu umożliwiły start lwowskiej uczelni od razu na odpowiednim poziomie. Znakomicie pomagali mu w tym profesorowie: Antoni Barański (po studiach lekarskich w Krakowie i Wiedniu oraz weterynaryjnych we Wiedniu) docent Uniwersytetu Jagiellońskiego i Henryk Kadyi (po studiach lekarskich na Uniwersytecie Jagiellońskim i Wiedeńskim).

Następnym dyrektorem Szkoły był Józef Szpilman (IX 1894-1 1897) który później w latach 1897-1910 piastował godność Rektora Akademii Weterynarii. W następnych latach godność rektora pełnili: Stanisław Królikowski (X.1911-IX.1913), Mieczysław Grabowski (X.1913-IX.1915), Stanisław Fibich (IX.1915-IX.1917) i Włodzimierz Kulczycki (X.1917-1919).

W latach 1881 -1918 prowadzili wykłady w Szkole i Akademii Weterynarii następujący profesorowie etatowi:

Piotr Seifman (1881 -1894), Antoni Barański (1881-1906), Henryk Kadyi (1881-1894, Paweł Kretowicz (1882-1921), Stanisław Królikowski (1884-1920), Jan Prus (1884-1896), Józef Nusbaum-Hiarowicz (1894-1917), Gustaw Piotrowski (1895-1905), Włodzimierz Kulczycki (1894-1910), Mieczysław Grabowski (1897-1922), Stanisław Fibich (1904-1924), Adolf Gizelt (1905-1930). Kazimierz Panek (1905-1920), Zygmunt Markowski (1910-1941), Teofil Holobut (1910-1929), Stanisław Niemczycki (1912-1941), Stefan Dąbrowski (1913-1920).

Ponadto w latach 1881-1918 wykłady z botaniki, chemii i fizyki prowadzili profesorowie Uniwersytetu, Politechniki i Akademii Rolniczej w Dublanach (łącznie 11 osób). W tym samym czasie niektóre wykłady prowadzili również lekarze weterynarii pracujący jako asystenci w uczelni lub w innych instytucjach (10 osób).

Lwowska uczelnia weterynaryjna powstała dzięki usilnym staraniom środowisk polskich w ówczesnej Galicji, a pod panowaniem Habsburgów była cały czas uczelnią z polskim Językiem wykładowym. Na listach słuchaczy od powstania uczelni do 1915 r. na 1055 osób było 855 Polaków (81%).

Zestawienie dyplomów lekarskich i doktorskich wydanych we Lwowie w latach 1885-1918 zawiera nazwiska 511 lekarzy wet.: w tym 363 Polaków, 59 Czechów i Morawian, 57 Rusinów (Ukraińców), 18 Chorwatów, 8 Bułgarów, 8 innych Słowian i ani jednego Austriaka. Często podkreślano "słowiańskość" uczelni. Może wykłady w języku polskim były dla nich łatwiejsze, a może czuli się po prostu lepiej w środowisku lwowskim.

Na listach lekarzy wet. kończących uczelnię lwowską znalazło się też 8 doktorów medycyny, 1 doktor filozofii i 1 mgr farmacji.

Stopień doktora medycyny weterynaryjnej uzyskało w Akademii lwowskiej od r. 1918: 11 Polaków, 3 Morawian, 1 Chorwat, 1 Słoweniec i 1 Austriak. Dwu najbardziej zasłużonych dla Akademii profesorów otrzymało w 1919 r. tytuł "Doctor honoris causa" - byli to Henryk Kadyi i Józef Szpilman.

W latach 1914-1920 działalność Akademii była kilkakrotnie przerywana działaniami wojennymi. Najdłuższe zawieszenie zajęć było podczas 10-miesięcznego okupowania Lwowa przez wojska rosyjskie (IX.1914-VII.1915). W tym czasie mienia uczelni strzegły tylko 3 osoby: prof. dr W. Kulczycki i asystenci S. Runge i K. Szczudłowski.

Działanie Akademii w stolicy ówczesnej Galicji we Lwowie ograniczało się do kształcenia dobrze przygotowanych lekarzy wet., których znaczny niedobór, zarówno na ziemiach polskich jak też w krajach ościennych był odczuwany. Zajmowano się również działalnością naukową, czego dowodem są liczne publikacje z tamtych czasów. Istnienie uczelni podnosiło również na wyższy poziom funkcjonowanie innych instytucji, które miały związek z działalnością praktyczną lekarzy wet. Przez cały czas swego istnienia była też dobrze funkcjonującym zakładem leczniczym dla zwierząt, nie tylko dla miasta ale również wielu gmin przyległych.

W r. 1886 - a więc już w rok po wypuszczeniu pierwszych absolwentów - w pomieszczeniach szkoły odbyło się pierwsze zebranie Galicyjskiego Towarzystwa Weterynarskiego - pierwszego zrzeszenia społeczno zawodowego lekarzy wet. na ziemiach polskich.

Z datą 1.I.1886 ukazał się we Lwowie pierwszy numer Przeglądu Weterynarskiego - miesięcznika poświęconego lecznictwu zwierząt i hodowli. Redaktorami byli profesorowie Szkoły i Akademii- Pismo docierało do lekarzy wet. poza granice Galicji, zwłaszcza na teren zaboru rosyjskiego i pruskiego, a nawet w najbardziej odległe rejony Rosji, stając się czynnikiem integrującym Polaków pracujących w tym zawodzie.

Gdy zakończyły się walki o kształt odrodzonego Państwa Polskiego Akademia Weterynaryjna we Lwowie była w pełni gotowa do dalszego spełniania swych społecznych funkcji - polska uczelnia w C. K. Galicji stała się polską uczelnią w Polsce. Spore grono profesorów przedwojennej Akademii przeżyło zawieruchę wojenną i mimo zaawansowanego wieku zdążyło jeszcze przekazać swoją wiedzę i doświadczenie młodszym następcom. Tradycja uczelni nie została przerwana. 12 XII 1922 r. nazwę Akademii zmieniono na Akademię Medycyny Weterynaryjnej. Była ona przez kilka lat jedyną w Polsce uczelnią kształcącą lekarzy weterynaryjnych - Wydział przy Uniwersytecie Warszawskim został zorganizowany dopiero w 1927 r.

W pierwszym po wojnach - w miarę już normalnym - roku akademickim 1921/22 kierowali zakładami i prowadzili wykłady profesorowie dawnej Akademii: Stanisław Królikowski, Włodzimierz Kulczycki, Mieczysław Grabowski, Stanisław Fibich, Adolf Gizelt, Teofil Hołobut, Stanisław Niemczycki, Zygmunt Markowski, Wacław Moraczewski. Do listy tej można śmiało dopisać nazwiska 3 profesorów Uniwersytetu Jana Kazimierza, którzy przez kilka lat prowadzili wykłady dla studentów Akademii Med. Wet: Adolf Beck (1821-29), Ludwik Jaxa-Bykowski (1921-27) i Zdzisław Steusing (1921-24).

W następnych latach pojawiają się już nowe nazwiska profesorów (w nawiasie rok nominacji): Wacław Moraczewski (1921), Kazimierz Szczudłowski (1924), Stefan Gajewski (1924), Stanisław Czerski (1925), Alfred Trawiński (1925), Bronisław Janowski (1925), Antoni Bant (1926), Jerzy Alexandrowicz (1929), Aleksander Zakrzewski (1929), Andrzej Klisiecki (1929), Gustaw Poluszyński (1930), Stanisław Legeżyński (1931), Wincenty Skowroński (1934). W tym gronie wypada również wymienić - habilitowanego w 1927 r. - profesora tytularnego Akademii Tadeusza Konopińskiego, który prowadził wykłady w latach 1927-37.

Dla właściwego prowadzenia szkolenia, a zwłaszcza prac badawczych w Akademii, konieczne było dalsze rozszerzenie jej bazy materialnej. Wzniesiono budynek domu dla studentów przy ul. Stalmacha. W r. 1930 zostały ukończone modernizacja i powiększenie Zakładu Anatomii Porównawczej, zwłaszcza jej prosektorium. W 1937 r. zakupiono przylegający do terenu uczelni pałacyk Batyckich wraz z ogrodem przy ulicy Piekarskiej 50, w którym 4 zakłady (botaniki, higieny środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, fizjologii i hodowli) otrzymały dobre warunki lokalowe. W r. 1939 - tuż przed wybuchem wojny - został ukończony nowoczesny budynek dla Zakładu Położnictwa i Ortopedii.

W r. akad. 1937/38 Akademia Med. Wet. we Lwowie miała 75 pracowników naukowo-dydaktycznych (w tym 8 profesorów zwyczajnych i 5 nadzwyczajnych) oraz 42 pracowników administracji i obsługi. Kierownikami 17 zakładów byli profesorowie:

Najwyższą godność Rektora Akademii Med. Wet. pełnili w okresie II Rzeczypospolitej profesorowie:

1 września 1939 nadszedł kres stałego rozwoju Akademii. Wprawdzie bombardowania lotnicze Lwowa i ostrzeliwania artyleryjskie podczas 10-dniowego oblężenia miasta przez wojska niemieckie nie wyrządziły na terenie uczelni większych szkód - 22 września 1939 po wkroczeniu wojsk radzieckich los jej został przesądzony.

I tu możnaby już zakończyć 58-letnią historię Akademii Med. Wet. we Lwowie. Byłoby to nawet wygodne, bo wszystko co dotyczyło Lwowa - zwłaszcza po tym terminie - było przez wiele lat białą plamą. Nawet dziś - poza osobistymi wspomieniami - jest mało publikacji zawierających obiektywne dane o omawianej uczelni w okresie 1939-45.

Tanio, bo za cenę zmiany kilku tablic i pieczątek, powstał Lwiwśkij Weterynarnyj Instytut. Cała podstawa materialna uczelni była nietknięta - nie było ewakuacji, ani grabieży. Ale uczelnia to nie tylko budynki i sprzęt laboratoryjny - to przede wszystkim ludzie i w nich historia i tradycja uczelni miały nadal swój dalszy ciąg.

O ile prześledzenie losów nielicznej grupy profesorów - nawet w czasie wojny - jest zadaniem możliwym do wykonania, to pozostałe grupy pracowników są trudniejsze do uchwycenia, a losy studentów po opuszczeniu uczelni są w większości nieznane, nawet w czasach pokojowych. W ciągu 2 lat istnienia Lwowski Instytut Weterynaryjny (1939/40 i 1940/41) zachował prawie całe grono profesorów przedwojennej Akademii. Wykłady prowadzili profesorowie: A. Bant, A. Zakrzewski, W. Moraczewski, A. Klisiecki, W. Skowroński, E. Mikulaszek, Z. Markowski, K. Szczudłowski, A. Trawiński, S. Niemczycki, B. Janowski, G. Poluszyński, W. Herman, oraz doc. S. Grzycki, doc. E. Hamerski i dr Z. Sembratowa.

Dla młodszych pracowników naukowych uczelni los był mniej łaskawy. Powołani w czasie mobilizacji do wojska i przejściu kampanii wrześniowej, dzielili dolę innych polskich żołnierzy. Przejście do Rumunii i na Węgry, obozy jenieckie w Niemczech, obozy w ZSRR które dla oficerów kończyły się w Katyniu i innych miejscach masowych mordów. Dr Tadeusz Sadowski i dr Witold Gucia są na liście obozu w Starobielsku i prawdopodobnie zginęli w Charkowie - obaj byli asystentami prof. Moraczewskiego. Podobny los spotkał w Katyniu chirurga doc. Stanisława Michalskiego.

Ze wschodu przyjechał dyrektor Instytutu wraz z całym gronem "młodych radzieckich uczonych" od różnych przedmiotów politycznych i języków wschodnioeuropejskich. Przybyła również spora grupa studentów ze wschodu, którzy sami siebie nazywali "wostocznikami". Mimo to w latach 1939-41 Instytut Weterynaryjny miał najwyższy odsetek studentów-Polaków (53,5%), podczas gdy na innych uczelniach Lwowa ilość studentów-Polaków wahała się od 15,7 do 26,8%.

22 czerwca 1941 niespodziewany atak wojsk: niemieckich i zajęcie Lwowa już 30 czerwca, nie pozwoliły na ewakuację dóbr materialnych uczelni. Uciekło tylko kierownictwo i politycznie zaangażowany personel ze wschodu. Teren uczelni ucierpiał jednak wskutek bombardowania. Bomby uszkodziły budynek przy ul. Kochanowskiego 63 (Zakład Chór. Wew. i Mikrobiologii). Były też straty wśród pracowników: zginął dr Zbigniew Augustyn z Zakładu Fizjologii i dr Rudolf Skurski z zakładu Ortopedii, a prof. Mikulaszek i dr Roman Eliasiewicz zostali ranni. W niedługim czasie zginął prof. E. Hamerski - rozstrzelany przez Niemców na Wzgórzach Wuleckich w grupie profesorów lwowskich uczelni 4.VII.1941 r.

Emerytowany prof. A. Gizelt zginął w czasie likwidacji getta w 1942 r. 12 XI 1941 r. zmarł uwięziony przez Gestapo prof. S. Gajewski.

Po wkroczeniu wojsk niemieckich działalność wszystkich lwowskich uczelni została przerwana. Doktryna hitlerowska nie przewidywała kształcenia młodzieży narodów podbitych w szkołach średnich (najwyżej zawodowych), a tym bardziej na poziomie uniwersyteckim. W czasie wojny okazało się jednak, że dla dobra gospodarki niemieckiej powinno się - przynajmniej na razie - kształcić fachowców (lekarzy, farmaceutów, lekarzy wet., inżynierów) z pośród "niższej rasy", dla obsługi terenów GG i obszarów na Wschodzie. Zbiegło się to z mglistymi obietnicami składanymi Ukraińcom przez generalnego gubernatora Hansa Franka uruchomienia dla nich wyższych studiów. W marcu 1942 otwarcie takich szkół było już przesądzone, ale bez żadnych tytułów i stopni akademickich dla ich absolwentów. Ogłoszono zapisy w lokalnej prasie lwowskiej. Rozpoczęcie nauczania wyznaczono na 1.IV.1942 r.

Uczelni takich było 6 i pierwotnie nosiły nazwę Instytutów. Jednym z nich były Państwowe Instytuty Weterynaryjne (Staatliche Tierarztliche Institute) w budynkach b. Akademii Med. Wet. przy ulicy Kochanowskiego, którą nazwano Breitegasse. Już po ich uruchomieniu zmieniono nazwę (20 V 1942) na znacznie skromniejszą i bardziej zgodną z doktryną - Państwowe Zawodowe Kursy Weterynaryjne (Staatliche Tierarztliche Fachkurse).

Przewidywano zatrudnienie profesorów i wykładowców Niemców, co jednak w trzecim roku wojny okazało się trudne. Starsi profesorowie nie chcieli opuszczać swoich uczelni na niepewny Wschód, a asystenci byli już przeważnie w mundurach Wehrmachtu. Ostatecznie, poza dyrektorem (dr Habusang, później prof. dr Witte) było tylko 3 wykładowców Niemców: dr. Magerl, dr Sedelmeier, dr Engler oraz nauczyciel języka niemieckiego o dziwnie swojsko brzmiącym nazwisku - Dąbrowski. W r. 1944 niektóre zajęcia prowadził dr Schott.

Większość wykładów i ćwiczeń prowadzili profesorowie i wykładowcy przedwojennej Akademii: A. Bant, S. Grzycki, W. Herman, B. Janowski, A. Klisiecki, W. Moraczewski, T. Moraw, G. Poluszyński, K. Szczudłowski, Z. Sembratowa, W. Skowroński, S. Smoliński, A. Zakrzewski. Władze zaangażowały również 2 profesorów przedwojennego Wydziału Wet. Uniwersytetu Warszawskiego: Konstantego Łopatyńskiego i P. Andrijewskiego.

Studia były przeznaczone przede wszystkim dla studentów narodowości ukraińskiej, a w miarę miejsc dla Polaków. Na wyższe lata przyjmowano studentów zarówno z uczelni polskich z przed 1939 r. jak też z Lwowskiego Instytutu Weterynaryjnego z lat 1939-41. Wśród rozpoczynających studia w kwietniu 1942 r. 60 adeptów medycyny wet. było tylko 12 Polaków. Mała ilość zgłoszonych kandydatów na I semestr, a także na lata wyższe mogła być skutkiem małego zasięgu lokalnych informacji prasowych, oraz- co dotyczyło Polaków - obawa, że ogłoszenie to może być prowokacją ze strony okupanta. Łączna ilość studentów w kwietniu 1942 wynosiła na wszystkich semestrach 150 osób. Natomiast w październiku 1943 r. wszystkich studentów było już 301 (1163 Ukraińców i 138 Polaków). Odsetek Polaków (45,8%) na uczelni weterynaryjnej był wyższy, niż w innych działających w tym czasie we Lwowie - inne miały od 10% (rolnictwo) do 41,9% (studia techniczne).

Językiem wykładowym miał być język niemiecki. Na wszystkich semestrach trwało intensywne nauczanie języka niemieckiego. Wielu profesorów znało dobrze ten język, jednak w praktyce tylko 4 Niemcy wykładali po niemiecku. Pozostali zaczynali wykład po niemiecku, a dalej prowadzili po polsku. Zostało to zaaprobowane również przez słuchaczy Ukraińców, którzy w większości znali język i słownictwo naukowe polskie.

Program studiów w przedmiotach prowadzonych przez wykładowców - Polaków nie odbiegał od programu przedwojennej Akademii. Ogólna liczba lekarzy wet., którzy w czasie IV 1942-III 1944 mieli szansę ukończenia rozpoczętych wcześniej studiów wynosiła około 180 osób - w tym około 140 narodowości polskiej. Pozwoliło to tuż po wojnie uzupełnić dotkliwe braki kadrowe w tym zawodzie.

Wbrew intencjom okupanta i wykładowcy i słuchacze traktowali studia bardzo poważnie - nie było mowy o zdawaniu egzaminów na "dostateczne z łaski". Z tego grona po wojnie wielu osiągnęło stopnie naukowe, a 10 objęło katedry we Wrocławiu i innych miastach w Polsce. Wobec zbliżającego się frontu działalność dydaktyczna uczelni została zawieszona przy końcu marca 1944 r. i zarządzono ewakuację inwentarza uczelni na Zachód. Nie było natomiast zorganizowanej ewakuacji pracowników i studentów.

Dnia 27.VII.1944 r. wkroczyły do Lwowa wojska radzieckie. Lwowski Instytut Weterynaryjny ponownie rozpoczął działalność.

Wśród kadry wykładowców w r. akad. 1944/45 widzimy jeszcze nazwiska profesorów polskiej Akademii Med. Wet: A. Bant, S. Grzycki, W. Herman, B. Janowski, W. Moraczewski, K. Szczudłowski, Z. Sembratowa, W. Skowroński, A. Zakrzewski. Zjawili się ponownie profesorowie A. Trawiński i E. Mikulaszek, a wyjechali - jeszcze przed frontem - warszawscy profesorowie P. Andrijewski i K. Łopatyński.

Wśród studentów - zwłaszcza na wyższych latach - było jeszcze sporo Polaków. Studenci IV i V roku byli reklamowani i nie brani do służby w armii radzieckiej. Dyrekcja Instytutu - jak poprzednio - przyjechała z Moskwy (dyrektorem był prof. Czebotarew) i wraz z nią ponownie wykładowcy przedmiotów politycznych i języków oraz przedmiotów wojskowych. Akademia Med. Wet. pod zmieniającymi się szyldami w latach 1939-1945 nie była dla pracowników i studentów oazą szczęścia i spokoju- Wszystko co uderzało w polskie społeczeństwo Lwowa, odbijało się też na terenie uczelni. Obce organa represji bacznie obserwowały i penetrowały środowisko, w którym młodzi Polacy, mimo prześladowań i zwykłej materialnej nędzy, ośmielali się uczyć. Nie obeszło się bez ofiar. W ciągu tych 6 lat wielu studentów zostało wyrwanych z grona kolegów. Niektórzy po latach wrócili, inni zaginęli bez śladu...

Po oficjalnym zakończeniu wojny - w myśl ustaleń "wielkich zwycięzców" - Lwów znalazł się poza granicami Państwa Polskiego i rozpoczęto masowe przesiedlanie ludności polskiej (tym razem na Zachód), zwane eufemistycznie "repatriacją". Dotyczyło to również polskich pracowników i studentów b. Akademii Med. Wet. we Lwowie. Dlatego rok akad. 1944/45 można uznać za ostatni w działalności Polaków w tej uczelni. Wprawdzie pozostało we Lwowie 3 profesorów Akademii, ale były to już decyzje indywidualne, podobnie jak pozostanie niektórych studentów kończących studia.

Na szczęście tradycja uczelni Lwowskiej nie została zniweczona ani rozproszona. Znalazła swoje miejsce we Wrocławiu, chociaż uczelni tego typu nie było nigdy w tym mieście. Garstka zapaleńców już w czerwcu i lipcu 1945 usiłowała na gruzach Festung Breslau zbudować swoją Alma Mater. I wbrew wszelkim trudnościom udało się!

Uchwała Senatu Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu w dniu 1.XI.1945 r. zatwierdziła powstanie Wydziału Medycyny Weterynaryjnej z 18 katedrami. Pierwszym Dziekanem Wydziału został profdr dr h.c. Zygmunt Markowski. Kierownictwo katedr objęło 9 profesorów Akademii Med. Wet. ze Lwowa:
A. Zakrzewski, A. Bant, B. Janowski, A. KJisiecki, Z. Markowski, T. Konopiński, K. Szczudłowski, G. Połuszyński, T. Olbrycht (wrócił z Edynburga, gdzie pracował w czasie wojny). Pozostałe katedry prowadzili adiunkci lwowskiej uczelni: A. Szwabowicz, M. Cena, A. Ratomski, Z. Sembratowa, L. Ogielski, L. Weber. Także pozostali pracownicy naukowo-dydaktyczni i techniczni oraz studenci starszych lat prawie wszyscy ze Lwowa. Był to w owym czasie najmocniejszy kadrowo wydział Uniwersytetu.

Zarówno profesorowie, jak też asystenci i pozostali pracownicy uczelni przyjeżdżali ze Lwowa przeważnie tymi samymi "transportami". Studenci, i ci ze Lwowa i ci z innych stron Polski wzrastali na wrocławskim wydziale w tradycji lwowskiej. Jeszcze po 15 latach (1960/61) wszyscy prowadzący wykłady na wydziale wrocławskim to b. profesorowie, asystenci lub studenci uczelni lwowskiej.

I nadszedł rok stulecia powstania Szkoły i Akademii we Lwowie. Nie było możliwości uczczenia tej rocznicy we Lwowie (był rok 1981!) - zresztą przez cały czas po roku 1945 władze obu "zaprzyjaźnionych państw" skutecznie uniemożliwiały kontakty uczelni lwowskiej i wrocławskiej. Z Wrocławia wysyłano studentów i doktorantów do Leningradu, Charkowa - nigdy do Lwowa.

W tej sytuacji urządzenie obchodów 100 rocznicy powstania uczelni, którą całe pokolenia uznawały za swoją i której tradycja jest ciągle żywa - nawet we Wrocławiu okazało się bardzo trudne. Jedynym rozwiązaniem - które ówczesne władze z trudnością zaakceptowały - było połączenie jej z 40 rocznicą powstania Wydziału Medycyny Wet. we Wrocławiu. Rocznica ta przypadła jednak dopiero w 1985 r.

W dniu 22.VI.1985 r. urządzono bardzo dobrze przygotowaną historyczną sesję naukową, z której materiały znalazły się w wydanym specjalnym Zeszycie Naukowym AR we Wrocławiu Nr 166-Weterynaria XLIII (wyszedł z druku dopiero w 1988 r.). Zawiera on obfity materiał dotyczący uczelni lwowskiej i wrocławskiej oraz bogate piśmiennictwo. Warto tylko mieć na uwadze, że materiał podlegał Jeszcze cenzurze i niektóre sformułowania mogą obecnie dziwić. Podczas wspólnego obchodu tych obu rocznic za cegiełki ufundowane (jeszcze w 1983 r.) przez absolwentów i pracowników wydziału wmurowano tablicę pamiątkową, która miała być repliką tablicy umieszczonej w 1931 r. w Akademii Med. Wet. we Lwowie w 50 rocznicę powstania uczelni. Tekst wydrukowany na cegiełkach w ostatniej chwili zmieniono i zamiast "w hołdzie za 100 lat nieprzerwanej pracy pedagogicznej" umieszczono na tablicy "w hołdzie za wieloletnią i ofiarną pracę pedagogiczną". Na tablicy widać przerwę w tekście. Odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonał ostatni Rektor Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie prof. dr dr hc Kazimierz Szczudłowski (zmarł 11.VII.1985).

Ofiarodawcy nie szczędzili grosza a organizatorzy dobrze nim gospodarowali i obok głównej tablicy - z tych funduszów wykonano i umieszczono jeszcze 3 mniejsze zawierające nazwiska rektorów uczelni lwowskiej, dziekanów wydziału wrocławskiego i doktorów honoris causa obu uczelni oraz zakupiono sztandar dla wydziału. Wszystkie tablice są umieszczone w holu głównego budynku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej we Wrocławiu przy ul. Norwida 31.

Copyright © 1998 Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich.
Wrocław.
Wszystkie prawa zastrzeżone.

---