Żydzi związani byli ze Lwowem przez wieki. Już w 1387 r. księgi miejskie notują ulicę Żydowską¹. Mniejszość żydowska wywierała silny wpływ na wiele dziedzin życia miejskiego, także na rozwój prasy. Początki prasy Żydów lwowskich przypadają na XIX w., pierwsze pisma wydawane były w języku hebrajskim i niemieckim. Po uzyskaniu przez Galicję autonomii w 1867 r. nastąpił szybki proces polonizacji. Ukazują się pierwsze asymilatorskie czasopisma Żydów lwowskich w języku polskim: „Zgoda" (1877-1878) wydawana przez Towarzystwo „Zwiastun Pojednania" i „Ojczyzna" (1881-1891). Ten sam kierunek reprezentowała „Jedność" (1907-1912) i „Zjednoczenie" (1912-1918). Przeciwstawną asymilacji orientacją był syjonizm. W 1887 r. powstaje we Lwowie towarzystwo „Syjon", które opublikowało broszurę „Jakim powinien być program młodzieży żydowskiej", upowszechniający hasło emigracji do Palestyny. Inteligencja żydowska włącza się w tworzenie kółek syjonistycznych, organizuje odczyty i uroczystości.

„Przyszłość" (1892-1898), „Wschód" (1900-1912), miesięcznik młodzieży „Moriah" ukazujący się od 1903 r. to czasopisma wydawane w języku polskim propagujące ideologię syjonistyczną. W 1904 r. zaczyna wychodzić żydowski dziennik lwowski w języku jidisz „Tagblat", o tej samej orientacji politycznej. Kontynuacją „Tagblatu" był dziennik „Morgen" (1926-1939) ² .

Przed ukonstytuowaniem się państwowości polskiej we Lwowie w czasie walk polsko-ukraińskich 22 listopada 1918 r. doszło do pogromu ludności żydowskiej³. Bezpośrednio po pogromie powstał we Lwowie Żydowski Komitet Ratunkowy celem zaopiekowania się ludnością żydowską.

W 1918 r. ugrupowania żydowskie stojące na gruncie narodowym utworzyły we Lwowie Żydowską Radę Narodową, której celem była obrona ludności żydowskiej. Na jednym z posiedzeń Rady wyłoniła się myśl ogłoszenia publikacji w języku polskim i w miarę możności rozpowszechnienia jej wśród ludności nieżydowskiej. Przyjęto propozycję Gerszona Zippera⁴, aby zamiast publikacji pojedynczych przystąpić do wydawania dziennika, który publikowałby nie tylko zebrany przez Żydowską Radę Narodową materiał, ale także zajmował stanowisko wobec wyłaniających się prawie codziennie nowych problemów i kwestii w stosunkach między Żydami a ludnością nieżydowską. Na jednym z posiedzeń Rady po długiej dyskusji zapadła decyzja przyjęcia dla dziennika tytułu „Chwila". Pierwszy numer „Chwili" ukazał się 10 stycznia 1919 r. Towarzyszyła ona Żydom i Polakom przez cały okres istnienia II Rzeczypospolitej, czytana także daleko poza jej granicami. Wysoki poziom artykułów o tematyce politycznej i gospodarczej, obfitość i rozmaitość przekazywanych treści, bogactwo informacji, czystość i poprawność języka polskiego zawdzięcza „Chwila" osobistościom życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego, które związane były z dziennikiem od początku jego istnienia.

Gerszon Zipper (1868-1921) wybitny prawnik, wydawca dziennika żydowskiego „Tagblatu", organu syjonistów „Przyszłość", pierwszy organizator Żydowskiego Funduszu Narodowego w Polsce, rzecznik ruchu hebraizacyjnego - ostatnie lata swojego życia poświęcił „Chwili". Walczył o jej przetrwanie, kiedy brakowało funduszy, dzięki niezwykłej energii potrafił skupić wokół dziennika wiele osobistości życia publicznego Lwowa. Kiedy coraz silniej atakowała go gruźlica, przyjaciele zaoferowali mu pomoc finansową celem dłuższego leczenia w sanatorium. Odmówił. Kiedy już nie wstawał z łóżka, koledzy redakcyjni dostarczali mu teksty, które przeglądał i sam dostarczał wielu pomysłów.

Od pierwszego numeru z dziennikiem związany był Henryk Rosmarin⁵ (1882-1955), uważany za jego współtwórcę. Absolwent Uniwersytetu Jana Kazimierza, prawnik i dziennikarz, wydawca „Wschodu", od wczesnej młodości był działaczem ruchu syjonistycznego. Nie tylko „Chwila", lecz także żydowska codzienna prasa warszawska „Nasz Przegląd", „Hajnt", „Moment"⁶ oraz tygodnik „Opinja"⁷ publikowała jego artykuły. Służył radą i pomocą każdej akcji publicznej i społecznej, stworzył setki kas Gemilath Chesed (8) zaopatrujących najuboższych w kredyt, brał udział w licznych akcjach Jointu (Joint Distribution Committee - międzynarodowa żydowska organizacja charytatywna). Od roku 1922 trzykrotnie wybierany do Sejmu, był Jednym z wiceprezesów Koła Żydowskiego oraz członkiem Komisji Budżetowej. Liczne artykuły zamieszczane w „Chwili" dają świadectwo jego głębokiej znajomości stosunków gospodarczych i finansowych państwa.

Pierwszy numer „Chwili" wraz z Henrykiem Rosmarmem jako wydawca podpisał Dawid Schreiber. Urodzony w 1874 r. we lwowskiej rodzinie ortodoksyjnej, otrzymał wszechstronne wychowanie judaistyczne i świeckie. Studiował filozofię w Wiedniu, ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie uzyskał stopień doktora praw. Po pogromie we Lwowie brat intensywny udział w pracach Żydowskiego Komitetu Ratunkowego i Żydowskiej Rady Narodowej. Przez kilka lat był redaktorem naczelnym „Wschodu" i dziennika „Morgen", zamieszczał swoje artykuły w „Przyszłości", „Chwili" i wielu innych dziennikach w języku polskim i żydowskim. Brał udział w założeniu i pracach „Towarzystwa Żydowskiej Szkoły Ludowe] i Średniej" we Lwowie. W 1922 r. został wybrany do Sejmu gdzie pracował w Komisji Budżetowej, Konstytucyjnej i innych.

Redaktor naczelny „Chwili" w latach 1920-1939, Henryk Hescheles⁸, człowiek o niepowtarzalnej osobowości, oddany pracy społecznej, politycznej i publicystycznej. Urodził się we Lwowie w 1886 r., studia uniwersyteckie ukończył w Wiedniu. Tłumacz, krytyk literacki i teatralny, artykuły swoje ogłosił w setkach numerów „Chwili". Uczestniczył w życiu kulturalnym i społecznym Lwowa jako członek Rady Miasta Lwowa, Rady Nadzorczej Miejskiego Muzeum Przemysłu Artystycznego, Syndykatu Dziennikarzy Lwowskich. To właśnie dzięki niemu dziennik otworzył swoje łamy grupie młodych poetów i krytyków literackich. Tak wspominał poeta Maurycy Szynel⁹ swoją drogę do redakcji, kiedy Henryk Hescheles przeczytał jego pierwszy wiersz i przyjął krótkim słowem „Dobrze":

Każdy sam los swój kuje...
Wiersz, jak nóż życie przeciął —
Pan redaktor przyjmuje
Między pierwszą a trzecią.  

Między pierwszą a trzecią
Na zielonym Podwalu,
Na Podwalu gdzie z żalu
Płaczą po mnie kasztany,
Te dziecinne, beztroskie
Najpiękniejsze, bo lwowskie,
Kochane — —  
 
Oto krok nieopatrzny
W drogę słów niepowrotną.
Niepowrotną, samotną,
W mroku lęków zgubioną
I ku nocy zwróconą –
Przez wertepy pokraczne — —
Oto krok nieopatrzny.  
 
Były smutki maleńkie
I piosenki cichutkie –
Nie wiedziałem, że lękiem
Nabrzmią słowa i smutki —  
 
Smutki słodkie, wieczorne
Snute z myśli bezpańskich
W słodkie zmierzchy gwiaździste
Tam, na Wałach Hetmańskich,
Tam na Zamku Wysokim,
Tam pod złotym obłokiem,
Tam na cichych ulicach
W srebrnych smugach księżyca.  

Redaktorze kochany,
Drogi Panie Henryku,
Jest niedobrze na świecie
Śpiewającym słowikom...

Wybitną postacią związaną z „Chwilą" od początku jej istnienia był Leon Reich (1879-1929). Od wczesnej młodości przejawiał talent organizacyjny i rozwijał działalność polityczną. Po promocji na doktora praw na Uniwersytecie Lwowskim, objął naczelną redakcję „Wschodu". Absolwent paryskiej „Ecole de Sciences Politiques"', władał ośmioma językami. Artykuły jego publikowała „Chwila", „Nowy Dziennik"¹⁰, „Hajnt", „Moment", dzienniki amerykańskie, francuskie, angielskie, niemieckie.

Przez pełne dziesięciolecie stal na czele Egzekutywy Organizacji Syjonistycznej we Lwowie. Wybrany do Sejmu w 1922 r., członek Koła Żydowskiego, objął jego prezesurę w roku 1924. Był członkiem Komisji Zagranicznej i Konstytucyjnej. Zajmował się także działalnością ekonomiczną, zainicjował zorganizowanie Centralnego Banku Spółdzielczego. Brał udział w szeregu kongresów Unii Międzyparlamentarnej, w konferencji Pomocy dla Żydów Wschodnio-Europejskich w Londynie.

Tak wspominał na łamach „Chwili" Leona Reicha Karol Irzykowski¹¹:
„Leona Reicha poznałem w domu mego przyjaciela adwokata dra Feigenbauma (dziś Taeniego), który był ożeniony z jego siostrą. Było to około 1899 roku we Lwowie. Rodzina Reichów była bardzo uzdolniona, miała talenty finansowe i artystyczne. Tak on sam jak i jego siostra mieli w charakterze swoim pewien patos, podsycony przez wykształcenie literackie, jakiego udzielały ówczesne szkoły galicyjskie. Deklamacja polskich utworów poetyckich była u niej na porządku dziennym. Leon, który wszedł wcześnie w realne życie polityczne, wykształcił w sobie zdolności oratorskie. Mowami zajmował się dużo, przytaczał nieraz z pamięci fragmenty z mów cudzych i swoich [...] Obcowałem z nim zawsze z największą przyjemnością. Pełen humoru, przedsiębiorczości, anegdot - był towarzyszem wybornym. Spotkanie z nim oddziaływało na mnie optymistycznie. Okazywał zawsze zainteresowanie dla moich prac i zamiarów literackich, nie schlebiał mi nigdy wprost lecz delikatnie, pośrednio - co umiałem ocenić. Informowałem się u niego często o ruchu syjonistycznym, którego początki ówczesne we Lwowie mocno mnie zajmowały, już choćby dlatego, że syjonistami stali się już wówczas podziwiany przeze mnie zawsze Alfred Nossig¹² i mój przyjaciel szkolny Stand¹³".

Redakcja „Chwili" udzielała często pomocy doraźnej biednym i potrzebującym. Na łamach dziennika Leon Reich (także Henryk Hescheles, Henryk Adler, Leon Weinstock i inni) pisali o nędzy ludności żydowskiej Lwowa, apelowali do rozmaitych instytucji i społeczeństwa o niesienie pomocy. Leon Reich brał czynny udział w akcjach charytatywnych, osobiście odwiedzał siedliska nędzy w piwnicach i na poddaszach. W artykule W obliczu nędzy¹⁴ pisał:
„Dlatego też nie winno być sytych i zadowolonych, ciepło odzianych i tulących się przy kominku a patrzących zarazem z zobojętnieniem, jak w tym samym czasie w suterynach i poddaszach sąsiadom ich straszna zima mrozi członki, schorzałym dzieciom puchną nóżki a matki podwójnym jęczą bólem: cierpieniem własnem i cierpieniem wynikającem z poczucia bezbronności i niemocy wobec bólu dziatwy".
Wzywał Gminę, jednostki i organizacje, banki i inne instytucje publiczne do niesienia pomocy najuboższym.

Do grona stałych współpracowników „Chwili" w części artykułowej o tematyce politycznej, gospodarczej i społecznej należeli także: Fiszel Rotenstreich, Emil Sommerstein, Ignacy Schwarzbart, Adolf Rothfeid, Emil Schmorak, Ludwik Mund, Juliusz Wurzel.

Fiszel Rotenstreich¹⁵ (1882-1938) odbył studia filozoficzne w Wiedniu. Był profesorem Gimnazjum Państwowego w Samborze. Działacz syjonistyczni w 1918 r. przewodniczył Żydowskiemu Komitetowi Narodowemu. Brał udział w krajowych konferencjach syjonistycznych i kongresach międzynarodowych. W 1922 r. został wybrany do Senatu, w roku 1927 do Sejmu. Główną domeną jego pracy była komisja budżetowa. Setki jego fachowych Publikacji i artykułów zamieszczonych w „Chwili" (także w „Nowym Dzienniku", „Naszym Przeglądzie", „Hajncie") zawierały trafną i wnikliwą ocenę problemów gospodarczych i finansowych.

Emil Sommerstein¹⁶ (1883-1957) był posłem na Sejm w latach 1922-1939 (z przerwą 1927-1929). Brał udział w pracach szeregu Komisji: Prawniczej, Komunikacji, Rolnej i Reform Rolnych. Był wiceprezesem Izby Adwokackiej we Lwowie. Zamieszczał artykuły o treści gospodarczej i społecznej nie tylko w „Chwili", dziennikach i tygodnikach żydowskich, ale także w polskich pismach fachowych, w „Głosie Prawa" i „Gazecie Bankowej". Był współautorem szeregu ustaw zasadniczych. Zrealizował ideę budowy Domu Akademickiego we Lwowie; pierwszego wówczas w Europie. Pracował w wielu organizacjach społecznych obejmujących zasięgiem Małopolskę Wschodnią. Założył pierwszą organizację żydowskich rolników - Małopolski Związek Rolników, brał udział w organizowaniu Żydowskiego Towarzystwa Rolniczego. W 1933 r. współzałożył w Warszawie Zjednoczony Komitet Antyhitlerowski, takiż Komitet Pomocy dla Uchodźców Żydowskich z Niemiec prowadził we Lwowie.

Ignacy Schwarzbart¹⁷ (1888-1961) ogłosił setki artykułów w „Chwili". Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w Krakowie. W latach 1921-1924 był redaktorem naczelnym „Nowego Dziennika".

Adolf Rothfeld¹⁸ (1886-1942) adwokat, działacz syjonistyczny życie swoje związał ze Lwowem. W latach 1919-1920 pełnił funkcję generalnego sekretarza Żydowskiego Komitetu Ratunkowego, był radnym miasta Lwowa i członkiem Rady Naczelnej Związku Miast Polskich.

Emil Schmorak (1886-1953) działacz syjonistyczny, prezes Centrali „Hechaluc" ¹⁹ we Lwowie w latach 1919-1921, członek Rady Miejskiej Lwowa, wybitny specjalista od spraw kolonizacji Palestyny, był autorem wielu artykułów o tematyce związanej z samorządem miejskim Lwowa i relacji ze światowych kongresów syjonistycznych.

Artykuły Ludwika Munda (1884-1934) poświęcone były tematyce gospodarczej.

Autorem licznych artykułów zamieszczonych na łamach „Chwili" był dziennikarz i komentator sejmowy Bernard Singel ²⁰ i Ezriel Carlebach, pisarz i późniejszy redaktor naczelny „Maariv", gazety wychodzącej w Izraelu.

„Chwila" była organem myśli syjonistycznej, spełniała także funkcje organizatora różnych akcji na terenie Małopolski Wschodniej, mających na celu wzbogacenie dochodów Żydowskiego Funduszu Narodowego. Żydowski Fundusz Narodowy został utworzony z inicjatywy Teodora Herzla w 1901 r. na piątym Kongresie Syjonistycznym w Bazylei. Centrale Funduszu działały we wszystkich państwach wśród ludności żydowskiej, także i na terenie całe) Polski. Podstawowym zadaniem Funduszu były zakupy ziemi w Palestynie, na której osiedlali się imigranci żydowscy. Pieniądze uzyskiwane były za pośrednictwem Niebieskiej Puszki, wpisów do Złotej Księgi, znaczków, darów z okazji uroczystości i świąt, bazarów i innych imprez. Na łamach „Chwili" zamieszczane były wykazy dochodów na rzecz Funduszu, odezwy Dyrektorium Żydowskiego Funduszu Narodowego dla Wschodniej Małopolski wzywające do akcji zbiórkowych, informacje o działalności Funduszu na terenie innych państw, informacje o zakupie ziemi przez Fundusz w Palestynie. Wpis do Złotej Księgi zasłużonej osoby lub instytucji wiązał się z proklamowaniem akcji zbiórkowej na rzecz ŻFN - wiadomości o takich wpisach i akcjach podawała „Chwila". Artykuły wskazujące na doniosłą rolę Żydowskiego Funduszu w procesie zakupu ziemi w Palestynie zamieszczali na łamach „Chwili" Ignacy Schwarzbart, Leon Wemstock, Dawid Schreiber, Adolf Kruman, T. Buchstabowa, Mojżesz Reich i inni. W dodatku „Chwilka Dzieci i Młodzieży" opowiadania i artykuły zachęcały dzieci do składania darów na rzecz Funduszu. Redakcja „Chwili" ogłaszała konkursy literackie o tematyce związanej z Żydowskim Funduszem Narodowym. Jednym z laureatów konkursu był Maurycy Szymel.

Leon Weinstock w artykule „Polak na drogach pracy żydowskiej w Erec Izrael” ²¹ tak scharakteryzował stosunek Ksawerego Pruszyńskiego ²² do Żydowskiego Funduszu Narodowego:
„A czy potrafił ktoś w tuzinkowej propagandzie, która nas aż nazbyt dochodzi, ująć lapidarniej znaczenie funduszów narodowych, niż jak to uczynił Pruszyrński, pisząc proste słowa «... Rolnicy rozumieją najlepiej, ile znaczy fakt, że przed chalucem, jak tank przed żołnierzem idącym do ataku, posuwają się dwie takie maszyny, jak PICA²³ i Keren Kajemeth²⁴, zdobywając mu najdosłowniej, acz najbardziej pacyfistycznie w świecie teren, gdy sekundujący na Keren Hajesod²⁵) wyposaża go w budynki, inwentarz żywy i martwy»".

Znaczenie grosza wrzuconego do niebieskiej puszki dla budowy przyszłego państwa żydowskiego obrazuje fragment „Wiersza o puszce błękitnej” Andy Eker ²⁶, młodej poetki, która debiutowała na łamach „Chwili":

 
 
Wisi nad biurkiem puszka stara i dobrotliwie sobie drzemie
I jest błękitnej, cichej barwy, w kolorze nieba mojej ziemi.  
 
Wisi staruszka z modrej blachy, zmęczona, spełzła i pogięta
A wewnątrz cala miłość moja, serdeczna miłość jest zamknięta.  
 
I przypomina, że grosz każdy wyrośnie kiedyś pszennym chlebem
Pod własnem, cudnem, drągiem niebem, pod tamtem niebem - mojem niebem.  
 
Że każdy taki grosz wytarty nigdy nie zginął i nie zginie
Zakwita kwiatem w wonne noce na młodych łakach - w Palestynie.

„Chwila" spełniła doniosłą rolę w propagowaniu działalności Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego we Lwowie. Działalność Towarzystwa obejmowała szereg dziedzin: przyjmowanie wpisów na Uniwersytet Hebrajski, gromadzenie funduszy na rzecz rozbudowy Uniwersytetu, zbieranie rękopisów, książek, czasopism, materiałów i publikacji dla Biblioteki Uniwersyteckiej i Narodowej w Jerozolimie, wymianę wydawnictw uniwersyteckich z wydawnictwami nieżydowskich instytucji naukowych.

Oddział Lwowski Towarzystwa, które działało nie tylko na terenie Polski, ale także innych krajów, wystąpił z inicjatywą zorganizowania dla Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie archiwum historii ruchu syjonistycznego w Galicji. Na łamach „Chwili" zamieszczane były wykazy publikacji, na które zgłaszała zapotrzebowanie Biblioteka Uniwersytecka i Narodowa w Jerozolimie, apele do czytelników dziennika o składanie ofiar na rzecz Uniwersytetu, apele o przesyłanie rękopisów, książek i czasopism, informacje o działalności Oddziału Lwowskiego Towarzystwa.

Stałym tematem artykułów problemowych i informacyjnych, zawierających treści polityczne, gospodarcze i kulturalne, na łamach „Chwili" była Palestyna. Swoje wrażenia z Palestyny przekazywali w reportażach: Adolf Rothfeld, Kornelia Grafowa, Ksawery Pruszyński, Józef Bass, Eugeniusz Bodo, Henryk Hescheles i inni. O reportażach Ksawerego Pruszyńskiego pisał Leon Weinstock²⁷:
„Palestyna jak ją widział i opisał Ksawery Pruszyński, ma do spełnienia w Polsce swoją doniosłą wyjaśniającą i proklamatywną misję. Zarówno w domu polskim, jak żydowskim. W szeregu reportaży palestyńskich jest niewątpliwie jednym z najlepszych. Zasługuje w pełni na życzenie, by pod wszystkie w Polsce powędrował dachy".

Spośród wierszy poświęconych Palestynie zacytuję jeden z najpiękniejszych wyrażający miłość do ziemi polskiej i palestyńskiej:  

W 1935 r. pojawia się stała rubryka „Informator Palestyński" pod redakcją Saula Langnasa. „Informator Palestyński" zamieszczał informacje dotyczące emigracji, przesiedlenia, obioru zawodu, inwestycji, szkolnictwa, podróży, kwestii prawnych związanych z Palestyną.

„Chwila" zamieszczała reportaże z wielu miast i zakątków Polski, także i całego świata. Emil Igel w reportażu z Wilna pt. Jerozolima Polski²⁹ pisał:
„I nie będziemy przesadni w stwierdzeniu, iż jest ono najpiękniejszem w Polsce miastem barokowo-rokokowem o przedziwnej bujności i subtelnym wdzięku budowli. Jest to jakby muzeum starożytności dużej ceny, nie otwierające jednak chętnie swych zbiorów na pokaz zewnętrzny i strzegące ich zazdrośnie. Objawia się to szczególnie w ulicach Getta, jednego z najcharakterystyczniejszych może na świecie. Tuż za placem ratuszowym rozciąga się już fantastyczny labirynt wąziutkich uliczek dzielnicy żydowskiej. Obrazy, jakby ze średniowiecza wycięte. Staroświeckie domy, połączone przerzuconemi po przez ulicę łukami, rzadko stanowią wartość artystyczną. W swym prymitywie są przeżytkiem ubiegłych wieków i echem, ówczesnego życia. Ulice są tak wąskie gdzieniegdzie, że dachy przeciwległych domów w pochyleniu swem łączą się z sobą u góry. W tej dzielnicy ubóstwo ludności żydowskiej jest chyba najjaskrawsze. Przeważnie drobne kramiki, handelki, rupieciarnie przynoszące drobne grosze dochodu ich właścicielom żyjącym w najnędzniejszych stosunkach [...]

Opowiada nam Lwowianin osiadły w Wilnie, b. docent architektury na "Uniwersytecie Stefana Batorego, obecnie dyrektor Miejskiego Biura Turystycznego prof. Krzemień że nie ma bardziej miłych i kochanych na terenie Polski miast jak Wilno i Lwów. Te dwie miejscowości mają wiele wspólnych sobie pierwiastków, obie mimo, że stojące na dwóch odległych rubieżach, odznaczają się tak miłym dla oka typem uśmiechniętego człowieka.. I tem górują nad innemi miastami Polski".

Miłośnik Lwowa znajdzie w „Chwili" wieloodcinkowy artykuł Józefa Mayena „Gawędy o lwowskich kawiarniach”(30) artykuł Bronisławy Prędkówny „Stary cmentarz żydowski” (31), Jakuba Szalla „O targach lwowskich w dawnych wiekach” (32), artykuł Karla Cwi „Lwowska bożnica przedmiejska” (33), apel o ratowanie Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie (34), opowieść o pierwszym tramwaju lwowskim Gizy Fraenklowej (35), historię Żydowskiego Klubu Sportowego „Hasmonea" we Lwowie (36), artykuł Ozjasza Tillemana „Szkolnictwo żydowskie we Lwowie przed 150 laty” (31), Leona Weinstocka „50 lecie Teatru Żydowskiego we Lwowie” (36), historię Akademickiej korporacji Syjońskiej „Makabea" we Lwowie (39), karykatury typów lwowskiej ulicy Józefa Bassa, historię gmachu, w którym znajdowała się redakcja „Chwili" napisaną przez Emila Igla (40).

Dużo miejsca poświęcała „Chwila" kulturze, także polskiej: książce, teatrowi, malarstwu, muzyce. Wydarzenia muzyczne prezentował Alfred Plohn, wystawy malarstwa, grafiki i innych form sztuki - Artur Lauterbach. Z artykułów i wywiadów zamieszczonych na jej lamach możemy dowiedzieć się o kontaktach i przyjaźniach pisarzy polskich i żydowskich. W artykule Szalom Asz gościem piśmiennictwa polskiego, zamieszczona jest wypowiedz pisarza na przyjęciu polskiego Pen Klubu: „Ja sam mam wiele do zawdzięczenia polskiemu piśmiennictwu. Pierwszemi książkami, które czytałem były dzieła Bolesława Prusa. Rozumiałem z nich co prawda co 10-te słowo, a jednak rozumiałem. Potem miałem to szczęście spotkać wielkiego polskiego twórcę Stanisława Witkiewicza, u którego uczyłem się z jaką powagą należy traktować swój zawód. Ten właśnie wielki patrjota polski zachęcił mię bym tworzył w języku żydowskim. Gdy wszyscy wokół mnie nakłaniali mnie bym pisał w języku polskim, on mówił: trzymaj się swego języka, bo tylko wtedy twórczość twoja będzie oryginalna. Miałem też szczęście żyć blisko Żeromskiego i Reymonta, którym wiele zawdzięczam. Ale najwięcej nauczyła mnie polska ziemia, na której się zrodziłem. Je) pejzaż nosiłem ze sobą wszędzie gdziekolwiek się po świecie włóczyłem. Gdy się nad Polską rozściele jesień, zauważyliście zapewne panowie owe czarne noce, które otulają kraj cały. Wydaje mi się, że żaden kraj takich gęsto czarnych nocy nie posiada jak Polska o porze jesiennej. Wydaje się, że w nocach tych się z sobą zszywają ziemia i niebo i sam Bóg otula kraj w mistyczną zasłonę. Zdaje mi się, że każdy, kto na tej ziemi jest zrodzony, ma w sobie tajemnicę mistycyzmu tych czarnych nocy polskich i wszędzie ją ze sobą dźwiga".

„W „Chwili" drukowane były powieści w odcinkach, przekłady z literatury żydowskiej, hebrajskiej, rosyjskiej, niemieckiej, angielskiej, francuskiej, włoskiej. Czytelnik otrzymywał powieść także w postaci odrębnej wkładki. W 1933 r. redakcja „Chwili" tak zapowiedziała odcinkowy druk powieści Józefa Wittlina Sól ziemi⁴²:
„Już w najbliższych dniach czeka czytelników „Chwili" miła niespodzianka. Nasz odcinek felietonowy, który ostatnio wypełniły perły beletrystyki współczesnej („Josie Kalb” J. J. Singera i „Marsz Radetzkye'go” Józefa Rotha) - wzbogacony o jeszcze nigdzie nie drukowaną, specjalnie dla „Chwili" nabytą powieść znakomitego pisarza i poety, Lwowianina Józefa Wittlina pt. „Sól ziemi - Powieść o cierpliwym piechurze”.
Najnowsza praca Wittlina pod względem konstrukcji i tematyki, majstersztyk w swoim rodzaju, spotka się niewątpliwie, jak wszystkie dzieła tego autora z zasłużonem uznaniem i zainteresowaniem szerokich kół czytającej publiczności". W 1935r. Wanda Kragen⁴³ napisze:
„Proza Wittlina lśni w tej powieści nasyconemi, giębokiemi barwami, zdania mają rytm i kadencję. Zasięg słów ich wyrażalność i brzmienie mają moc przeobrażenia zwykłego, banalnego wydarzenia czy człowieka, w potężną wizję, narzucającą się czytelnikowi: w wizję rozkładu jednego z najsilniejszych mocarstw Europy przedwojennej".

Ciekawą formą prezentacji materiału były działy specjalne: literacki, dziecięcy, przeznaczony dla kobiet i młodzieży akademickiej. W dziale „Literatura - Nauka - Sztuka" („Literatura - Sztuka"), początkowo ukazującym się nieregularnie, później cotygodniowo, zamieszczane były prace publicystyczne i krytyczne, opowiadania, felietony, recenzje teatralne, przedstawiane były sylwetki pisarzy i poetów z okazji jubileuszy wraz z charakterystyką ich twórczości. Ogłaszali tu krytyki literackie: Henryk Hescheles, Ozjasz Tillemann, Mojżesz Kanier, Edmund Altstaedter, Szymon Wolf, Henryk Adler, Daniel Ihr, Emil Igel, Stefan Pomer, Leon Weinstock, Izydor Berman, Benedykt Rosenzweig, Benzion Zangen, Herman Sternbach, Albert Wepper (Alwe), Arnold Spaet, Karol Dresdner, Kornelia Grafowa. W latach trzydziestych współpracownikami „Chwili" zostają krytycy: Debora Vogel, Artur Sandauer, Chaim Loew, Pinchas Kon, Jehuda Warszawiak, Leon Gutman, Rachela Auerbachówna.

W dziale literackim ogłaszali swe teksty poeci: Anda Ekerówna, Mina Silbermanówna, Karol Dresdner, Stefan Pomer, Horacy Safrin, Daniel Ihr, Maurycy Szymel, Artur Lauterbach, Rafael Friedman, Hersz Awrohem Fenster, Roman Brandstaetter. W latach trzydziestych dołączyli Lola Engelmanówna, Lola Szereszewska, Stanisław Lec, Leon Szajewicz, Bronisław Mayer (Arieh). Zamieszczane były także przekłady wierszy Uri Cwi Grynberga, Chaima Nachmana Bialika, Saula Czernichowskiego, Icka Mangera. Jednym z tłumaczy był Pesach Stark (późniejszy pisarz Julian Stryjkowski). W dziale literackim ogłaszał swoje artykuły historyk Żydów polskich Majer Bałaban. Recenzje teatralne pisali: Henryk Hescheles, Henryk Adler, Leon Weinstock, Emil Igel. Wymienieni wyżej autorzy, krytycy i poeci nie stanowią pełnej listy współpracowników działu literackiego.

„Chwilka Dzieci i Młodzieży", dodatek współwydany „Chwili", ukazywała się do końca 1925 r. pod redakcją Runy Reitmanowej. Runa Reitmanowa urodziła się w 1890 r. we Lwowie. Studiowała na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Całe życie poświęciła pracy dla dzieci, organizowała ochronki, domy sierot, schroniska. „Chwilka" zawierała opowiadania, wiersze, relacje z życia w Palestynie, artykuły o treści historycznej i przyrodniczej, porady praktyczne, zagadki i łamigłówki, przybliżała twórczość malarzy, pisarzy, poetów. Zamieszczały tu swą twórczość własną dzieci.

W roku 1930 pojawił się nowy co dwutygodniowy dział „Głos Kobiet". Rola kobiety w życiu społecznym i politycznym, wybór zawodu, wychowanie dzieci, prowadzenie domu, zdrowie, książka, moda, sylwetki kobiet sławnych, życie kobiet w innych krajach, życie i praca w Palestynie - to tematy zamieszczanych tu artykułów. Znajdziemy także informacje o działalności WIZO44. Na łamach działu Kolo Kobiet Żydowskich we Lwowie ogłaszało konkursy na serie wydawnictwa dla dzieci i młodzieży „Awiw", na opowiadania, legendy, sztuki, bajki w języku polskim o treści żydowskiej.

„Chwila Akademicka" (następnie „Ruch Młodzieży" pod redakcją Arona Schleichera) to dział poświęcony problemom młodzieży studiującej. Ukazywał się co dwa tygodnie. Zawierał informacje na temat działalności organizacji zrzeszających żydowską młodzież akademicką, artykuły o Żydowskim Funduszu Narodowym i ruchu ogólnosyjonistycznym, artykuły o życiu i pracy młodzieży w Palestynie, felietony.

W roku 1930 po raz pierwszy ukazał się odrębny „Dodatek Ilustrowany". Obok działu Rozrywkowego w roku 1932 zaczął ukazywać się Dział Szachowy pod redakcją Juliana Madfesa. Humor i satyrę zawierał Dodatek Purimowy pod redakcją Zygmunta Schorra.

Od l września 1934 roku „Chwila" ukazywala się dwa razy dziennie, w wydaniu porannym i wieczornym.

W 1939 r. przed najazdem hitlerowskim na Polskę na łamach dziennika zamieszczane były imienne listy osób uczestniczących w subskrypcji Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej i ofiarodawców na rzecz Funduszu Obrony Narodowej, wykazy kwot i darów ludności żydowskiej Lwowa, apele do społeczeństwa o ofiarność, 28 sierpnia odbyło się w sali Gminy zebranie, w którym wzięli udział reprezentanci sfer religijnych, przedstawiciele organizacji gospodarczych i politycznych, młodzież akademicka i szkolna, przedstawicielki organizacji kobiecych. Zebrani podjęli uchwałę o powołaniu w Gminie Żydowskiej Komitetu Wykonawczego dla sprawy czynnego udziału ludności żydowskiej w akcji o wzmożenie obronności Państwa. Na zebraniu uchwalono rezolucję następującej treści: „Cała ludność żydowska miasta Lwowa, przejęta doniosłością obecnej przełomowej chwili, stawia się do dyspozycji Państwa i czynników państwowych, gotowa ponieść ofiary życia i mienia na rzecz obrony Państwa, jego niepodległości i nienaruszalności granic. Ludność żydowska miasta Lwowa złoży dowody dojrzałości obywatelskiej i społecznej, a ofiarnością zaświadczy Jak droga jest jej sercu wolność i niepodległość Państwa". Autorem rezolucji był Emil Sommerstein. Relację z zebrania i tekst rezolucji zamieściła redakcja „Chwili" w artykule z dn. 29 sierpnia 1939 r.:
Żydzi lwowscy gotowi do ofiar życia i mienia na rzecz obrony Państwa.

Henryk Hescheles, do końca pełniący obowiązki redaktora naczelnego, został zamordowany przez Niemców w 1942 r. we Lwowie, Maurycy Szymel i Karol Dresdner zamordowani w Obozie Janowskim, Daniel Ihr zginął we Lwowie w 1942 r., Mojżesz Kanfer i Hersz Awrohem Fenster zostali zamordowani w Bełżcu w 1942 r.. Minka Silberman zginęła w 1941 r. w Stanisławowie po wkroczeniu Niemców. Los Runy Reitmanowej i wielu innych współpracowników „Chwili" jest nieznany.

Do dnia dzisiejszego „Chwila" nie straciła swej wartości, lecz pełni inne już funkcje. Stanowi cenny materiał dla badań historyka literatury, teatrologa, a także historyka, zawiera bowiem informacje o działalności instytucji politycznych, gospodarczych, społecznych, sportowych, kulturalnych i charytatywnych Żydów Polskich, stanowi świadectwo Świata, którego istnienie w pełni rozkwitu przerwała śmierć.

PRZYPISY

(1) Majer Bałaban: Dzielnica żydowska jej dzieje i zabytki. Lwów 1909, s. 16.
(2) „Morgen" w 1931 r. zmienił dwukrotnie tytuł na „Tagblat" i „Naje Tagblat". W latach 1932-1936 ukazywał się pod tytułem „Najer Morgen". Togblat, od 1936 r. „Najer Morgen". Lemberger togblat.
(3) Abraham Insler; Dokumenty fałszu. Lwów 1933 s. 102 oraz Jerzy Tomaszewski: Lwów, 22 listopada 1918. „Przegląd Historyczny" 1984 z. 2.
(4) Również używana forma nazwiska: Cipper.
(5) Henryk Rosmarin w 1940 r. przedostał się do Palestyny. W latach 1941-1945 reprezentował Polski Rząd w Londynie w randze Konsula Generalnego w Tel-Awiwie.
(6) „Nasz Przegląd" (1923-1939) - dziennik żydowski wydawany w Warszawie w języku Polskim, „Hajnt" (1908-1939), „Moment" (1909-1939) - dzienniki wydawane w Warszawie W języku jidisz.
(7) „Opinja" (1933-1939) - tygodnik żydowski wydawany w Warszawie i Lwowie w języku polskim.
(8) Kasa „Gemilath Chesed" - kasa Bezprocentowych Pożyczek.
(9) Maurycy Szymel: Droga na Podwale. Wspomnienia z okazji 20 lecia „Chwili". „Chwila" 1939 nr 7137.
(10) „Nowy Dziennik" (1918-1939) - gazeta żydowska wydawana w języku polskim w Krakowie.
(11) Karol Irzykowski(l873-1944)krytyk literacki, prozaik i dramaturg. Wspomnienia o Leonie Reichu. „Chwila" 1929 nr 3850.
(12) Alfred Nossig (1864—1943) urodzony we Lwowie, autor licznych artykułów zamieszczonych w „Chwili". Literat, dziennikarz, ekonomista, rzeźbiarz, działacz polityczny i społeczny. Skazany na śmierć i rozstrzelany przez Żydowską Organizację Bojową za współpracę z gestapo.
(13) Adolf Stand (1870-1919) urodzony we Lwowie działacz syjonistyczny na terenie Galicji. Redaktor „Przyszłości" j „Rocznika Żydowskiego" wydawanego w języku polskim we Lwowie.
(14) „Chwila" 1929 nr 3556.
(15) Fiszel Rotenstreich w 1935 r. osiedlił się w Palestynie. Syn Natan urodzony w Samborze, profesor filozofii, rektor Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie w latach 1965-1969. Syn Jehoszua, adwokat, prezes Związku Dziennikarzy w Izraelu.
(16) Emil Sommerstein w końcu września 1939 r. aresztowany i osadzony w więzieniu przez władze ZSRR. W 1944 r. zwolniony na mocy amnestii. Członek Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego utworzonego w Chełmie w lipcu 1944 r. Odegrał dużą rolę w repatriacji 140000 Polskich Żydów ze Związku Radzieckiego. W kwietniu 1946 r. przewodniczył delegacji Polskich Żydów do Stanów Zjednoczonych, gdzie po ciężkiej chorobie zmarł w Nowym Jorku.
(17) Ignacy Schwarzbart wybrany do Sejmu w 1938 r., członek Rządu Polskiego w Paryżu i Londynie (1940-1945). Od 1946 r. przebywał w USA.
(18) Adolf Rothfeid przewodniczący Judenratu we Lwowie w 1941 r.
(19) „Hechaluc" -syjonistyczna organizacja młodzieżowa (Chaluc - pionier).
(20) Bernard Singer autor książek: Moje Nalewki. Warszawa 1959, Od Witosa do Sławka. Paryż 1962.
(21) „Chwila" 1933 nr 5210.
(22) Ksawery Pruszyński (1907-1950) publicysta, literat, dyplomata, m.in. autor książki Palestyna po raz trzeci. Wilno 1933.
(23) PICA (Palestine Jewish Colonization Associauon), Towarzystwo dla Osiedlenia Żydów w Palestynie (1924-1957).
(24) Kern Kajemeth - Żydowski Fundusz Narodowy.
(25) Keren Hajesod - Fundusz Odbudowy (Palestyny) założony w 1920 r. w Londynie.
(26) „Chwila" 1931 nr 4565.
(27) „Chwila" 1933 nr 5210.
(28) „Chwila" 1931 nr 4424.
(29) „Chwila" 1933 nr 5196, 5197.
(30) „Chwila" 1934 nr 5473, 5475, 5478, 5484, 5485, 5486, 5491, 5493, 5494.
(31) „Chwila" I932 nr 4596.
(32) „Chwila" 1932 nr 4754.
(33) „Chwila" 1932 nr 4712.
(34) „Chwila" 1932 nr 4685
(35) „Chwila" 1932 nr 4814.
(36) „Chwila" 1933 nr 4948. 3T „Chwila" 1932 nr 4684.
(38) „Chwila" 1939 nr 7200.
(39) „Chwila" 1934 nr 5342.
(40) „Chwila" 1937 nr 6473.
(41) „Chwila" I928 nr 3426.
(42) „Chwila" 1933 nr 5242-
(43) „Chwila" 1935 nr 5954.
(44) WIZO (Women's International Zionist Organization), Międzynarodowa Syjonistyczna Organizacja Kobiet założona w Londynie w 1920 r.

BIBLIOGRAFIA

Chwila" Dziennik dla spraw politycznych, społecznych i kulturalnych. Nakł. Spółka Wydawnicza „Chwila". Roczniki; 10:1928-21:1939, numery 31-53-7348. Wydanie wieczorne, roczniki: 1:1934-6:1939.
1. Almanach i leksykon żydowstwa polskiego. T. l, 2/3. Lwów 1937-1938, H. Diker s. 164, 1107.
2. Bałaban Majer: Dzielnica żydowska jej dzieje i zabytki. Lwów 1909. Towarzystwo Miłośników Przeszłości Lwowa s. 99.
3. Encyklopedia Judaica. Vol. 1-17- Jerusalem „Encyklopaedia Judaica",
4. Historia prasy polskiej. Pod red. Jerzego Łojka. Prasa polska w latach 1864-1918. Warszawa 1976,s. 360.
5. Insler Abraham: Dokumenty Fałszu. Lwów 1933, s. 102.
6. Najnowsze dzieje Żydów w Polsce. Pod red. Jerzego Tomaszewskiego. Warszawa 1993, s. 498
7. Prokop-Janiec Eugenia: Międzywojenna literatura polsko-żydowska jako zjawisko kulturowe i artystyczne. Kraków 1992,s. 340.
8. Tomaszewski Jerzy: Lwów, 22 listopada 1918. „Przegląd Historyczny" 1984 z. 2.
9. Wróbel Piotr: Zarys dziejów Żydów na ziemiach polskich w latach 1880-1918. Warszawa 1991, s. 96.

Copyright (c) 1996 Instytut Lwowski
Warszawa
Wszystkie prawa zastrzeżone.

---

Materiały opublikowano za zgodą Redakcji.

---