Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie i jego Twórca (fragmenty) Wydawnictwo Lubelskie Nowe, Lublin 1994.
PRZEDMOWA ROZDZIAŁ I. GENEZA POLSKIEGO MUZEALNICTWA PRZYRODNICZEGO
PRZYPISY ANEKSY INDEKS NAZWISK ROZDZIAŁ VII ORDYNACI Włodzimierz Dzieduszycki od roku 1845 aż do swej śmierci w roku 1899 jednoczył w swej osobie funkcje organizatora, dyrektora i głównego kustosza Muzeum, mając jako doradców przy zakładaniu poszczególnych działów: zoologicznego -prof. Maksymiliana Nowickiego (głównie w zakresie bezkręgowców), botanicznego - prof. Antoniego Rehmana, paleontologiczno-geologicznego - prof. Józefa Siemiradzkiego i Mariana Łomnickiego, etnograficznego - prof. Włodzimierza Szuchiewicza- Wszyscy byli przedtem okresowo stypendystami Dzieduszyckiego. Miał również Dzieduszycki przy sobie „złotorękiego" (jak go nazywali) człowieka, nie posiadającego prawdopodobnie formalnego wykształcenia średniego, a tym bardziej przyrodniczego, lecz ogarniającego wszystkie problemy Muzeum, jakim był Władysław Zontak. Byt on bowiem nie tylko świetnym preparatorem zwierząt i mistrzem w załatwianiu wszystkich spraw technicznych i gospodarczych Muzeum, lecz wyręczał również swego pryncypała w wielu sprawach administracyjnych i pieniężnych, zasługując u niego na opinię „najbardziej zaufanego człowieka". Chociaż oficjalnie w sprawozdaniach Muzeum figurował początkowo jako preparator, a później pomocnik Muzeum, to de facto spełniał on coraz to bardziej z biegiem lat rolę kustosza-powiernika, i to kustosza o wysokich walorach. Zachowana bogata korespondencja, jaką prowadził ze swym przyjacielem prof. M. Nowickim, świadczy o jego wielkiej inteligencji. Oficjalnym ordynatem został Dzieduszycki dopiero po zatwierdzeniu przez rząd austriacki Ordynacji Poturzycko-Zarzeckiej w roku 1893 i odtąd pomocnikiem w jego sprawach administracyjnych, prawnych i bankowych zarówno Ordynacji, jak i Muzeum został jego usynowiony zięć, Tadeusz Dzieduszycki, nazywany kuratorem Muzeum. Tadeusz Dzieduszycki - ordynat w okresie 1899-1918. Urodził się 27 września 1841 r. jako syn Kazimierza Dzieduszyckiego, wielkiego patrioty i konspiratora na rzecz powstania 1863 r., późniejszego posła na Sejm Krajowy, ekonomisty i publicysty. Po naukach w kraju i Teresianum w Wiedniu wrócił Tadeusz w roku 1861 do Galicji, biorąc udział w organizowaniu we Lwowie patriotycznych obchodów, za co trafił do więzienia. Jeszcze żywszy udział wziął w organizowaniu materialnego zaopatrzenia oddziałów powstańczych walczących w roku 1863 w Królestwie Polskim, w związku z czym przesiedział znów w więzieniu lwowskim. Po upadku powstania zajmował się gospodarką ojca na wsi, lecz pragnąc pracować na niwie ekonomiczno-społecznej dla kraju, uciekł z domu i objął posadę urzędnika bankowego we Lwowie. Tu poznał go bliżej namiestnik Galicji hrabia Agenor Gołuchowski, nakłonił do ukończenia studiów prawniczych w Uniwersytecie Lwowskim ze stopniem doktora i skierował do służby politycznej w Ministerstwie Skarbu, a potem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w Wiedniu, gdzie dzięki swym zdolnościom osiągnął wysokie stanowisko szefa departamentu dla spraw Galicji. Po powrocie do kraju został w 1882 roku starostą w Zaleszczykach, a w 1900 r. dziedzicznie członkiem Izby Panów. W Sejmie Galicyjskim brał czynny udział w debatach nad różnymi zagadnieniami ekonomicznymi i uprzemysłowieniem Galicji (m.in. spowodował budowę fabryki lokomotyw i wagonów w Sanoku). Interesował się także sztuką i popierał młode talenty. Przez małżeństwo z córką Fundatora Muzeum, Anną, został przez swego teścia usynowiony. Dopomagał teściowi w ułożeniu projektu statutu Ordynacji Poturzycko-Zarzeckiej, a w ostatnich latach życia teścia także zarządzaniu jego dobrami. Pozostawił trzech synów, spośród których Paweł i Włodzimierz junior byli kolejnymi ordynatami. Zmarł 5 sierpnia 1918 r. we Lwowie. Paweł Dzieduszycki- ordynat przez kilka miesięcy w 1918 r. Urodził się 19 maja 1881 r. w Neuwaltdegg pod Wiedniem. Po ukończeniu w 1900 r. Gimnazjum św. Anny w Krakowie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując w roku 1910 doktorat. Po kilkumiesięcznym zaledwie okresie sprawowania funkcji ordynata, podczas którego wykazał wielką troskę o rozwój Muzeum i zyskał szczerą sympatię współpracowników, wbrew wszelkim przewidywaniom rodziny i współpracowników, wstąpił dnia 24 grudnia 1918 r. do Zakonu oo. Jezuitów w Starej Wsi pod Brzozowem, przekazując funkcję ordynata swemu cztery lata młodszemu bratu Włodzimierzowi juniorowi. Stale pogłębiając swoją filozoficzno-teologiczną wiedzę, otrzymał w Krakowie dnia 3 lipca 1925 r. z rąk księcia biskupa Adama Sapiehy sakrę kapłańską. Był kolejno prefektem kleryków w Kolegium Jezuickim w Krakowie, w latach 1926-1930 wykładowcą w zakonnym Instytucie Filozoficzny m, w latach 1930- -1933 administratorem Konwiktu i Zakładu Wychowawczego oraz jego majątków w Chyrowie, w latach 1933-1937 wykładowcą psychologii racjonalnej i biologii ogólnej w Kolegium Jezuickim w Krakowie, a w latach 1937-1946 rektorem Kolegium św. Józefa we Lwowie. W roku 1945 został wiceprowincjałem zakładów jezuickich w Małopolsce Wschodniej z zadaniem kierowania ich ewakuacją z okupowanych przez Rosjan wschodnich ziem polskich do centralnej Polski. Schorowany wrócił w 1946 r. do Krakowa, leczył się w Zakopanem, gdzie zmarł 24 marca 1951 r. Będąc zamiłowanym przyrodnikiem, założył ogród botaniczny w Chyrowie, utrzymywał też kontakt z Ogrodem Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Z okresu lwowskiego pozostawił pracę o dwu nowych dla Polski gatunkach: gołębia Colymbus (Gavia) Adamsi Gray i kuropatwy Caccabis chukar Gray (1912). Nauka zawdzięcza mu w jesieni 1907 r. inicjatywę wydobycia z kopalni wosku ziemnego w Staruni plejstoceńskich okazów mamuta, nosorożca włochatego i kilku innych zwierząt, opublikowanie w roku 1914 sumptem Ordynacji monumentalnego dzieła pt. Wykopaliska staruńskie in quarto z atlasem oraz zapoczątkowanie w roku 1914 wydawnictwa „Rozprawy i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich". Włodzimierz Dzieduszycki junior - ordynat w okresie 1918-1939. Urodził się 10 maja 1885 r. we Lwowie. Po ukończeniu w roku 1903 Gimnazjum św. Anny w Krakowie i złożeniu drugiej matury w języku rosyjskim w Carskim Siole pod Petersburgiem studiował przez dwa lata na Politechnice Lwowskiej, po czym ukończył studia rolnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1912-1917 zajmował się administracją majątków rodzinnych w Małopolsce Wschodniej i na Podolu. Okres I wojny światowej spędzał w Kijowie, gdzie był sekretarzem Polskiego Komitetu dla Ofiar Wojny. W 1918 r. osiadł we Lwowie, pełniąc od 24 grudnia tego roku funkcję ordynata poturzyckiego, a zarazem kuratora Muzeum. Żywo interesował się rozwojem Muzeum i pracownikami, lecz ciężka sytuacja gospodarcza kraju i odbudowa zniszczonych przez wojnę majątków Ordynacji nie pozwalała mu na należyte finansowanie potrzeb Muzeum, które w okresie międzywojennym zaczęło podupadać, aczkolwiek rosło zainteresowanie jego zbiorami w kraju i za granicą. Sam był zamiłowanym ornitologiem. W 1937 r. utworzył w swych dobrach rezerwat dla ptaków drapieżnych, a w roku 1939 zaczął organizować nad Bugiem Stację dla Badań Wędrówek Ptasich i zaobrączkował już wiele ptaków. Po II wojnie światowej pracował w Zarządzie Zdroju w Rabce, a równocześnie w latach 1945-1958 był jako adiunkt w Instytucie Zoologii PAN w Warszawie opiekunem kolekcji ptaków. Dał się tu poznać jako wytrawny muzeolog, wpływający bardzo dodatnio na kształtowanie się zamiłowań młodych ornitologów. W okresie tym ogłosił kilka publikacji, spośród których naukowy charakter mają Gawędy starego leśnika (1956) i Obserwacje nad zerowaniem żurawi (Grus grus) (1963). Umarł w Warszawie dnia 9 września 1971 r. KUSTOSZE-DYREKTORZY Obydwa te stanowiska traktuję łącznie, gdyż każdy dyrektor by początkowo kustoszem Marian Łomnicki urodził się 1 września 1845r.w Baworowie koło Tarnopola. Zachęcony do nauk przyrodniczych przez swych lwowskich nauczycieli, zoologa Maksymiliana Nowickiego i geologa Seweryna Płachetkę, jako stypendysta Dzieduszyckiego studiował w latach 1864-1868 nauki przyrodnicze u prof. Nowickiego w Krakowie, a następnie w Wiedniu. Był ulubieńcom zarówno Dzieduszyckiego jak i Nowickiego. W latach 1869-1904 był kolejno nauczycielem w gimnazjach we Lwowie, Tarnopolu, a przez ostatnie 25 lat dzięki interwencji Dzieduszyckiego znowu we Lwowie. Równocześnie od roku 1880 zasilany od czasu do czasu finansowo przez Dzieduszyckiego był ścisłym współpracownikiem Muzeum (w niektórych pismach nazywany p.o. kustosza zbiorów), a po przejściu ze szkolnictwa na emeryturę był w latach 1905-1915 pełnoprawnym już kustoszem, zwanym dyrektorem. Pod jego kierownictwem Muzeum przeżywało swój „złoty wiek" rozwoju naukowego. Był jednym z najwszechstronniejszych przyrodników polskich. Ogłosił około 150 prac z trzech dziedzin: l. faunistyki, zwłaszcza entomologii (chrząszcze, szarańczaki, pluskwiaki, sieciarki) i malakoloeii, 2. paleontologii (kopalne owady, mięczaki, ssaki), 3. geologii (trzeciorzęd, plejstocen, mapy geologiczne Galicji, tekst do 6 map Franciszka Bieniasza). Był jednym z najwybitniejszych pionierów fizjografii ziem polskich, znakomitym znawcą przyrody Galicji, zwłaszcza Karpat Wschodnich i Podola. Opisał wiele nowych dla ziem polskich, a nawet dla nauki, gatunków zwierząt. Był nie tylko faunistą-systematykiem i fizjografem, ale wykazał już tendencję do ekologicznego i zoogeograficznego ujmowania zjawisk. Wielkie zasługi położył także w dziedzinie geologii i paleontologii badaniami trzecie- i czwartorzędowych form kopalnych Podola i Borysławia. Zorganizował w roku 1907 głośną w całym świecie „akcję staruńską", wydobywając z szybu woskowego koło Nadwórny dobrze zachowane ciała dyluwialnego mamuta i nosorożca włochatego, bogatą faunę bezkręgowców, zwłaszcza owadów i pajęczaków. Te bezcenne zbiory stały się tematem prac zarówno samego Łomnickiego, jak i kilku jego współpracowników i zostały ogłoszone w pomnikowym dziele pt. Wykopaliska staruńskie (1914). W geologii zasłużył się odkryciem jurajskich wapieni z Niżniowa z bogatą fauną, odkryciem pod Stanisławowem nowego gatunku ogromnego ammonita Pachydisens stanislaopolitanus, sporządzeniem 26 map geologicznych, stratygrafią trzeciorzędu. Redagował czasopisma „Przyrodnik", „Atlas zoologiczny", opracował podręczniki geologii i mineralogii dla szkół średnich, przetłumaczył też podręcznik botaniki Billa dla gimnazjów. W roku 1914 zapoczątkował wydawnictwo „Rozprawy i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie". W gimnazjach wychował swoim przykładem kilku wybitnych później zoologów i geologów, zachęcił też do współpracy w Muzeum kilku młodych adeptów zoologii i zorganizował pierwsze w Polsce zespołowe badania przyrody Sokalszczyzny. Darował do Muzeum wiele własnych kolekcji, kompletował zbiory, opracowywał je naukowo i organizował wystawy na wzór nowoczesny. W uznaniu zasług Uniwersytet Lwowski nadał mu w roku 1912 doktorat filozofii honoris causa, a wielu badaczy dedykowało mu nowo opisywane gatunki zwierząt i roślin. Ogół przyrodników darzył go ogromnym szacunkiem i zaufaniem. Umarł we Lwowie dnia 25 września 1915 r. Jarosław Łomnicki urodził się 19 maja 1873 r. w Stanisławowie jako syn Mariana Łomnickiego. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie studiował w latach 1891-1897 nauki przyrodnicze we Lwowie, Wiedniu i Krakowie, gdzie w roku 1897 uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich. Już na uniwersytet przyszedł z bogatym zasobem wiedzy przekazanej mu przez ojca, z którym od lat gimnazjalnych jako wolontariusz współpracował w Muzeum im. Dzieduszyckich. W latach 1893-1894 był asystentem w Zakładzie Zoologii, następnie dwa lata w Zakładzie Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w latach 1896-1898 asystentem w Zakładzie Mineralogii i Geologii Politechniki Lwowskiej, po czym w latach 1899-1925 pracował jako nauczyciel w gimnazjach w Krakowie, Lwowie, Kołomyi i znów we Lwowie. Równocześnie współpracował z Muzeum im. Dzieduszyckich, obejmując w nim po śmierci swego ojca od roku 1915 stanowisko dyrektora Pozostając na nim do roku 1931, położył duże zasługi w wzbogacaniu zbiorów zwłaszcza entomologicznych. Był inicjatorem i przewodniczącym sekcji entomologicznej przy Polskim Towarzystwie im. Kopernika. W roku 1922 powstał z niego Polski Związek Entomologiczny, którego był współzałożycielem i pierwszym długoletnim prezesem. Siedzibą tego Związku oraz redakcji Polskiego Pisma Entomologicznego było do 1939 r. Muzeum Dzieduszyckich. Podobnie jak ojciec, łączył w sobie zainteresowania geologiczne (geologia Pokucia, węgiel brunatny na Pokuciu), paleozoologiczne (otwornice mioceńskie Wieliczki i Pokucia, chrząszcze dyluwialne z wykopalisk Staruni, wężowidła mioceńskie) i entomologiczne, które były główną dziedziną jego działalności (chrząszcze i mrówki), które traktował nie tylko z systematycznego, ale także anatomiczno-porównawczego i zoogeograficznego aspektu. Był autorytetem naukowym, doskonałym popularyzatorem wiedzy przyrodniczej. Jego dyrektura przypadła na bardzo trudny okres gospodarczy kraju, toteż rozwój Muzeum był wtedy zahamowany. Zmarł 15 kwietnia 1931 r. we Lwowie. Jan Kinel urodził się 30 marca 1886 r. w Rzeszowie. Studia nauk przyrodniczych odbył w Uniwersytecie Lwowskim i zakończył je egzaminem dla nauczycieli szkół średnich. W latach 1911-1914 był nauczycielem gimnazjum w Tarnopolu, w latach 1915-1920 we Lwowie. W latach 1920-1922 był starszym asystentem zoologii w Uniwersytecie Lwowskim, a w roku 1922 przeniósł się do Muzeum im. Dzieduszyckich, gdzie pełnił kolejno czynności etatowego pracownika naukowego, sekretarza, kustosza, a w latach 1936-1939 pierwszego oficjalnego dyrektora. W roku 1923 uzyskał w Uniwersytecie Jana Kazimierza doktorat filozofii z dziedziny zoologii. Byłentomologiem, wybitnym specjalistą w zakresie chrząszczy, zwłaszcza wodnych, a szczególnie rodziny flisakowatych Haliplidae, traktując je nie tylko z systematycznego, ale także zoogeograficznego i ekologicznego punktu widzenia. Przyczynił się do unowocześnienia jej systematyki na podstawie budowy aparatu kopulacyjnego. Do rejestru fauny polskiej wprowadził 17 gatunków chrząszczy wodnych. Jego wielką zasługą jest zainicjowanie i opracowanie przy współautorstwie z Adamem Krasuckim , Romanem Kuntze i Janem Noskiewiczem dwutomowego dzieła do określania rzędów, rodzin i rodzajów pt. Owady krajowe (1927,1931). W roku 1922 był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, jego wieloletnim i bardzo zasłużonym sekretarzem i wiceprezesem oraz bardzo skrupulatnym redaktorem 19 tomów „Polskiego Pisma Entomologicznego", Urzędowanie jego jako kuratora i dyrektora Muzeum przypada na okres krytyczny w dziejach tej wielce zasłużonej placówki, gdyż z braku dotacji ze strony Ordynacji Poturzyckiej trzeba było zredukować personel do minimum, zbiory ulegały niszczeniu, a budynek groził zawaleniem. Dopiero od roku 1938 zaczęła się nieznaczna poprawa sytuacji. Przez okres drugiej wojny światowej pracował bezpłatnie w Muzeum, chroniąc zbiory przed dewastacją okupantów. Po wojnie wielkie zasługi położył we Wrocławiu, gdzie pracując w latach 1946-1950 jako muzeolog (habilitacja w Uniwersytecie Wrocławskim w 1947 r.) Muzeum Zoologicznym Uniwersytetu, z ocalałych resztek zbiorów zorganizował wzorową ekspozycję fauny Śląska. Od roku 1947 został dyrektorem tej nowej polskiej placówki. Zmarł we Wrocławiu dnia 30 grudnia 1950 r. SEKRETARZE Stanowisko sekretarza naukowego Muzeum utworzono w roku 1895. Józef Dziędzielewicz urodził się we Lwowie 4 listopada 1844 t., z wykształcenia doktor praw, z zawodu sędzia, a z zamiłowania entomolog. Po studiach w Uniwersytecie Lwowskim pracował początkowo jako sędzia w prowincjonalnych miasteczkach Galicji, a od roku 1895 dzięki staraniom Dzieduszyckiego został przeniesiony do Lwowa. Rozmiłowany w entomologii, był od lat gimnazjalnych współpracownikiem i okresowo stypendystą Muzeum, a w organizację jego zbiorów i ich oznaczanie wniósł bezinteresownie wiele wysiłku. Był ulubieńcem Dzieduszyckiego. Jako samouk w zoologii wykształcił się na specjalistę w bardzo rozległej grupie owadów siatkoskrzydłych, podzielonych obecnie na około 10 rzędów i w tej dziedzinie stał się autorytetem w skali europejskiej. Badaniami swymi obejmował Karpaty Wschodnie, Pokucie, Podole, Śląsk, Tatry i Podkarpacie. Prace jego prócz wykazów faunistycznych i rozważań taksonomicznych zawierają wiele elementów z zakresu zoogeografii i biologii owadów. Szczególną aktywność naukową na rzecz Muzeum wykazywał po prze- niesieniu go do Lwowa w roku 1895. Odtąd był przez pewien czas sekretarzem Muzeum. Napisał wówczas cenną monografię pt. Ważki Galicji i przyległych krajów polskich, wydrukowaną w roku 1902 kosztem Muzeum. Opisał kilkanaście nowych dla wiedzy gatunków z rzędu Trichoptera. Wiele nowości wniosła też jego ostatnia praca pt. Owady siatkoskrzydłe ziem Polski, która ukazała się na przełomie lat 1919/20 w wydawnictwach Muzeum. Swoje bogate zbiory darował częściowo Muzeum Dzieduszyckich, częściowo Muzeum Fizjograficznemu Akademii Umiejętności. Zmarł 24 lutego 1918 r. w Mysłowicach. Paweł Jan Mazurek. Bliższych danych personalnych brak. Wiadomo tylko, że od lat gimnazjalnych zajmował się amatorsko chrząszczami i ptakami Galicji Wschodniej i był okresowo stypendystą Włodzimierza Dzieduszyckiego. Po ukończeniu w Uniwersytecie Lwowskim studiów prawa ze stopniem doktora był w okresie od około 1908 do roku 1912 sekretarzem Muzeum im. Dzieduszyckich, po czym przeszedł do służby państwowej, pracując jeszcze w latach dwudziestych jako referent spraw rolnych w Urzędzie Powiatowym lub Wojewódzkim w Tarnopolu. Jan Grochmalicki urodził się 24 marca 1883 r. w Błażowej. Po ukończeniu gimnazjum w Rzeszowie studiował w latach 1902-1906 nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Lwowskim, tam też uzyskał w roku 1908 doktorat filozofii w zakresie zoologii, a w roku 1914 habilitował się z zoologii i embriologii. Zaliczył tam też dwa lata studiów lekarskich. W latach 1906-1914 pełnił funkcję asystenta w Katedrze Zoologii u prof. Józefa Nusbauma-Hilarowicza, a w latach 1913-1917 pracował jako sekretarz w Muzeum im. Dzieduszyckich. Był przez kilkanaście lat bliskim współpracownikiem będącego już na emeryturze prof. Benedykta Dybowskiego. Jako sekretarz Muzeum unowocześnił administrację i ekspozycje, redagował wydawnictwa, zdobywając wielkie uznanie i zaufanie Tadeusza i Pawła Dzieduszyckich. W czasie pierwszej wojny światowej służył w Polskim Legionie Wschodnim, a po jego rozwiązaniu w wojsku austriackim jako bakteriolog. Ogłosił szereg prac z zakresu zoologii eksperymentalnej, fauny wodnej (głównie skorupiaki), a wraz z Dybowskim o mięczakach bajkalskich i Świtezi, opisując wiele nowych gatunków i form. W latach 1919-1936 był profesorem zoologii Uniwersytetu Poznańskiego, a w latach 1926-1928 wielce zasłużonym rektorem tej uczelni. Od roku 1929 był członkiem PAU. Zmarł 15 kwietnia 1936r. w Poznaniu. Benedykt Fuliński urodził się 21 listopada 1881 r. w Chlebowicach Świrskich pod Lwowem. Po ukończeniu gimnazjum w Stanisławowie studiował w latach 1902-1906 nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Lwowskim, uzyskując tam w roku 1908 doktorat filozofii w zakresie zoologii, a w roku 1919 habilitację. W latach 1907-1919 był nauczycielem w gimnazjach lwowskich, a równocześnie w latach 1918-1922 sekretarzem Muzeum im. Dzieduszyckich. Opierając się na Zakładzie Zoologii Uniwersytetu oraz Muzeum pracował nad embriologią stawonogów, wirków i małżów oraz nad zjawiskiem restytucji u wirków. W latach 1919-1941 był profesorem zoologii i anatomii zwierząt domowych na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej, a równocześnie wykładowcą zoogeografii i innych działów biologii w Uniwersytecie. Od roku 1932 był członkiem PAU. Był bardzo czynny w lwowskich towarzystwach naukowych i krajoznawczych, był m.in. współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Zoologicznego i do roku 1939 redaktorem „Zoologica Poloniae". Redagował też miesięcznik „Przyroda i Technika". Ogłosił cenną pracę pt. Rozwój nauk morfogenetycznych w ostatnim pięćdziesięcioleciu 1875-1925. Zmarł 2 marca 1942 r. we Lwowie. Jan Kinel od roku 1922 pełnił w Muzeum funkcję sekretarza, a zostawszy w roku 1936 dyrektorem Muzeum, prowadził nadal kancelarię. Zob. podrozdział Kustosze -Dyrektorzy. BIBLIOTEKARZE Stanowisko bibliotekarza Muzeum utworzono w roku 1915 Adam Krasucki urodził się we wsi Niekwasza (pow. Brody) dnia 6 stycznia 1887 r. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie studiował w latach 1906-1911 nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Lwowskim, przy czym w latach 1910-1919 był asystentem w Zakładzie Anatomii Porównawczej, W roku 1917 uzyskał doktorat filozofii w zakresie zoologii. W latach 1919-1921 był nauczycielem gimnazjalnym we Lwowie, a następnie adiunktem w Pracowni Ochrony Roślin i wykładowcą entomologii na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej. Od roku 1915 współpracował z Muzeum im. Dzieduszyckich, pełniąc w latach 1915-1924 funkcję bibliotekarza. W latach 1925-1939 był kierownikiem Pracowni Ochrony Roślin przy Stacji Botaniczne- Rolniczej PINGW we Lwowie. Po wojnie osiadł w Bydgoszczy i w tamtejszym Oddziale PINGW był kierownikiem badań szkodników roślin okopowych. Był wybitnym entomologiem. Początkowo zajmował się pluskwiakami różnoskrzydłymi i czerwcami z aspektu faunistyczno-systematycznego, później zaś pracował nad szkodnikami roślin uprawnych południowo-wschodniej Polski i biologią gospodarczo ważnych gatunków. Prace jego mają duże znaczenie dla poznania biologii i zwalczania szkodników owadzich roślin uprawnych. Zmarł W 1951 r. Jan Noskiewicz urodził się 8 października 1890 r. w Sanoku. Gimnazjum ukończył w Jarosławiu, studia przyrodnicze odbywał w latach 1910-1913 w Uniwersytecie Jagiellońskim, a ukończył je w Uniwersytecie Lwowskim, gdzie w roku 1927 uzyskał doktorat filozofii w zakresie zoologii, a w roku 1937 habilitował się tamże w zakresie zoologii i zoogeografii. W latach 1913-1939 pracował w szkolnictwie średnim we Lwowie, a równocześnie, bo w latach 1922-1939, był etatowym pracownikiem naukowym i bibliotekarzem w Muzeum Dzieduszyckich. Podczas II wojny światowej wraz z dyrektorem J. Kinelem strzegł bezpłatnie jako wolontariusz zbiorów Muzeum przed dewastacją okupantów. W tym tkwi wielka ich zasługa. W latach 1946-1963 był profesorem zoologii systematycznej i zoogeografii w Uniwersytecie Wrocławskim, biorąc żywy udział w organizowaniu tej uczelni. Zasłużył się też jako wieloletni redaktor, „Polskiego Pisma Entomologicznego" oraz prezes Polskiego Towarzystwa Zoologicznego i Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Był wybitnym zoologiem i zoogeografem. Badaniami faunistyczno-fizjograficznymi, ze szczególnym uwzględnieniem zoogeografii i form kserotermicznych, obejmował entomofaunę Podola i Dolnego Śląska (błonkówki, zwłaszcza żądłówki i gąsienniczniki, a także muchówki, pasożyty w żądłówkach i inne). Wspólnie z Romanem Kuntze opracował zarys zoogeografii Podola (1938,1948). Był obok J. Kinela i A. Krasuckiego współautorem dzieła Owady krajowe. Przewodnik do określania rzędów, rodzin i rodzajów (1927), opracował też kilka rodzin do Klucza do oznaczania owadów Polski. Scharakteryzował faunę Śląska (1950), Pomorza Zachodniego (1951), Karkonoskiego Parku Narodowego. Dokonał tłumaczenia z języka rosyjskiego Zoologii bezkręgowców i Entomologii ogólnej. Był jednym z najwybitniejszych zoologów polskich. Zmarł 27 lipca 1963 r. w Warszawie. PREPARATORZY-KONSERWATORZY Edmund Hartel (1856-1905) z technicznego pomocnika muzealnego wykształcił się pod okiem Władysława Zontaka na dobrego preparatora. Umierając, pozostawił wykształconego przez siebie w tej sztuce syna Romana, który jako preparator pracował do roku 1939. Franciszek Kalkus. Bliższe szczegóły personalne nie są nam znane. Wiadomo tylko, że był synem i uczniem znanego preparatora w Hofmuseum w Wiedniu, studentem rzeźby wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych. Został sprowadzony z Wiednia przez Tadeusza Dzieduszyckiego, prawdopodobnie po śmierci Hartela, około roku 1906. Swój kunszt preparatorski wykazał w mistrzowskim, bardzo trud- nym spreparowaniu wykopalisk staruńskich w roku 1907, tj. nosorożca włochatego (dyluwialnego), złożeniu szkieletu mamuta i odpowiednim zabezpieczeniu części miękkich tych zwierząt. Gdy w roku 1929 Polska Akademia Umiejętności wydobyła w Stamni drugiego nosorożca i stała się właścicielem tego okazu „wypożyczyła" mistrza Kalkusa do spreparowania tego zwierzęcia. W obydwu przypadkach Kalkus wywiązał się doskonale, a okazy znajdujące się w muzeum Lwowa i Krakowa budzą do dziś wielkie zainteresowanie naukowców i uznanie dla preparatora. Podobno gniewał się, gdy go nazywano preparatorem, a nie konserwatorem zbiorów. Wielką zasługę na rzecz Muzeum wyświadczył podczas hitlerowskiej okupacji, gdy prawdopodobnie jako Volskdeutsch, z ramienia władz hitlerowskich został pełnomocnikiem (Treuhaenderem) do spraw muzeów lwowskich i nie dopuścił do dewastacji zbiorów Muzeum Dzieduszyckich. WSPÓŁPRACOWNICY Do tej grupy zaliczam:
Współpracowników Muzeum będę rozpatrywał według działów Muzeum, którym się przysłużyli. Dział Zoologiczny Ernest Schauer - urodził się 20 sierpnia 1812 r. w Droysing koło m. Zeitz. Ornitologiczne zainteresowania wpoili w niego nauczyciele prywatni, wielcy ornitologowie owego czasu: J. Naumann, C. Brehm, a zwłaszcza pastor i nauczyciel gimnazjalny zarazem Wilhelm Thienemann. W roku 1844 Schauer, zostawszy preparatorem i konserwatorem zbiorów gabinetu zoologicznego Uniwersytetu Krakowskiego, dojeżdżał też do siedziby zaawansowanego już ornitologa, hrabiego Kazimierza Wodzickiego zamieszkałego w Korzkwi pod Krakowem i przez kilka lat zakładał u niego kolekcję ornitologiczną, którą przeniósł później do Olejowa. Stamtąd w porozumieniu z Wodzickim sprowadził Schauera w roku 1856 Dzieduszycki na swój dwór do Lwowa, a potem do Poturzycy. Towarzyszył on często Dzieduszycki emu w wyprawach ornitologicznych po kraju i uczył go sztuki preparatorskiej. Hrabia sfinansował mu też kilkumiesięczną wyprawę w celach ornitologicznych w Tatry. Schauer opublikował 10 prac dotyczących głównie ornitofauny Tatr i okolic Krakowa i na ich podstawie został w roku 1870 członkiem Zoologisch-Botanisches Gesellschaft in Wien. Nauczył trudnej sztuki preparowania zarówno Dzieduszyckiego, jak i W. Zontaka. Dla Muzeum spreparował precyzyjnie setki ptaków i innych zwierząt. Złożony długotrwałą chorobą, przebywał u Dzieduszyckiego „na łaskawym chlebie" w Pieniakach i tam zmarł dnia 22 czerwca 1888 r. Inni pracownicy i współpracownicy Muzeum Władysław Zontak urodził się w 1829 r. jako syn oficjalisty w dobrach Dzieduszyckich. Będąc kilkunastoletnim chłopcem, zyskał serdeczną przyjaźń cztery lata starszego Włodzimierza Dzieduszyckiego, z którym często polował, a złowione zwierzęta, zwłaszcza ptaki, coraz to lepiej preparował. Sztuki preparatorskiej nauczył się od Ernesta Schauera na dworze Dzieduszyckiego. Po zwiedzeniu kosztem Dzieduszyckiego kilku zagranicznych muzeów i nawiązaniu kontaktów z tamtejszymi preparatorami zwierząt Zontak stał się z biegiem lat w tej dziedzinie wprost mistrzem. Wyostrzywszy podczas polowań swój zmysł obserwatorski, wykształcił się z biegiem lat na bardzo bystrego ornitologa terenowego a jego swoista sztuka preparatorska wzbudzała coraz to większe uznanie u specjalistów. Większość znajdujących się w Muzeum im, Dzieduszyckich okazów ptaków została przez niego złowiona, oznaczona i spreparowana. Położył też poważne zasługi, głównie administracyjne i techniczne, przy zakładaniu Muzeum. Jako doskonały myśliwy, bystry obserwator przyrody i zdolny kolekcjoner walnie przyczynił się do pomnożenia i uświetnienia cennymi zbiorami, głównie kręgowców, tego Muzeum. Jego to niepodzielną zasługą jest też zdobycie dla tego Muzeum słynnego skarbu michałkowskiego, składającego się z fragmentów szczerozłotej korony, klejnotów i monet jakiegoś króla scytyjskiego, wydobytych w nadbrzeżnych obsuwiskach Dniestru. W uznaniu tych zasług i wielkiego zaufania Dzieduszyckiego Zontak już w siedemdziesiątych latach ub. wieku został głównym kustoszem Muzeum, konserwatorem zbiorów, nazywanym też grzecznościowo, zapewne przesadnie, dyrektorem zbiorów. Będąc zamiłowanym myśliwym, był niejednokrotnie głównym organizatorem sławnych łowów poturzyckich, które złotymi głoskami zapisały się w historii łowiectwa polskiego. Zyskał też sławę w sporcie jeździeckim, który gorliwie aż do starości uprawiał. Był długoletnim sekretarzem Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego oraz głównym redaktorem lwowskiego „Łowca", w którym zamieścił kilka notatek zoologicznych. Na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie w roku 1894 zorganizował z inicjatywy Dzieduszyckiego na podstawie zbiorów Muzeum ekspozycję osobliwości przyrodniczych Galicji o wielkim znaczeniu dla popularyzacji świata zwierzęcego oraz idei ochrony przyrody. Zaprzyjaźnił się z profesorem Maksymilianem Nowickim, pozostawiając bardzo bogatą z nim korespondencję- W latach 1848-1849 walczył w Legionie Polskim Józefa Bema o wolność Węgier. Był postacią ogólnie znaną i szanowaną we Lwowie. Mieszkał na parterze ukochanego przez siebie Muzeum. Zontak należał również do grona zaufanych rodziny Potockich z Rymanowa. Anna z Działyńskich Potocka pozwoliła mu nawet wybudować na gruncie swoim w Rymanowie okazałą willę (29 pokoi hotelowych) „Pod Matką Boską". Zamieszkawszy tam po przejściu na emeryturę około roku 1890, założył wraz z prof. dr. Żulińskim ze Lwowa kolonię leczniczą dla dzieci, która dała początek słynnemu do dziś uzdrowisku dziecięcemu. Umarł dnia 29 sierpnia 1906 r. w Rymanowie i tam został pochowany. Maksymilian Siła-Nowicki urodził się w Jabłonnie w powiecie kołomyjskim 9 października 1826 r. jako syn zubożałego urzędnika. Po ukończeniu w roku 1846 sześcioklasowego gimnazjum we Lwowie, a w roku 1848 dwuletniego kursu filozoficznego, odpowiadającego dwu ostatnim klasom gimnazjalnym, rozpoczął w roku akademickim 1948/49 studia prawa na Uniwersytecie Lwowskim. Tropiony przez policję z powodu udziału w manifestacjach w okresie Wiosny Ludów, musiał ze studiów zrezygnować, wyjechać ze Lwowa i poświęcić się karierze nauczycielskiej. Pracę tę rozpoczął prawdopodobnie w Stanisławowie a poddawszy się w roku 1850 jako ekstern egzaminowi na nauczyciela szkół ludowych, uzyskał posadę nauczyciela w szkole ludowej najpierw w Brodach a po roku we wsi Fłotycze koło Tarnopola. W okolicach tych rozpoczął gromadzenie zbiorów entomologicznych, którymi obdarowywał gimnazja. Swoimi zainteresowaniami naukowymi zwrócił uwagę władz szkolnych we Lwowie, a zwłaszcza radcy Namiestnictwa drą Linobauera, dzięki któremu już w roku 1852 awansował na zastępcę nauczyciela gimnazjum w Samborze. Uzyskawszy teraz lepszą sytuację materialną i korzystniejsze warunki do pracy naukowej, złożył w roku 1854 we Lwowie jako ekstern egzamin na „nauczyciela rzeczywistego" i wykładowcę historii naturalnej w niższych klasach gimnazjalnych. Po uzyskaniu w Uniwersytecie Lwowskim w roku 1863 stopnia doktora filozofii, został profesorem zoologii w Uniwersytecie Jagiellońskim -i od zarania powstania Muzeum stał się pierwszym współpracownikiem i doradcą naukowym Dzieduszyckiego w sprawach organizacji Działu Zoologicznego, zwłaszcza bezkręgowców. Współpraca ta trwała blisko 20 lat. Gdy Nowicki przebywał jeszcze we Lwowie, przychodził codziennie do Muzeum, oznaczał i porządkował zbiory, głównie entomologiczne, zakładał katalogi, kierował też pracą młodszych współpracowników. Jako nauczycie] gimnazjalny we Lwowie, zasilany pomocą finansową przez Dzieduszyckiego. organizował ze swymi uczniami Marianem Łomnickim, Leopoldem Waiglem, Józefem Dziędzielewiczem i Antonim Wierzejskim wycieczki faunistyczne w okolice Lwowa i na Podole, a zbiory składali w Muzeum. Wszyscy ci uczniowie podążyli po roku 1863 za swym ukochanym profesorem na studia przyrody do Krakowa jako stypendyści. Łomnicki- został stypendystą Dzieduszyckiego, Wierzejski - Kazimierza Wodzickiego (a częściowo również Dzieduszyckiego), a Jan Jachno - Franciszka Popielą. Po osiedleniu się Nowickiego w Krakowie współpraca ta trwała jeszcze kilkanaście lat, lecz nie zawsze układała się zgodnie. W Krakowie organizował Nowicki również na rzecz Muzeum lwowskiego wycieczki z wymienionymi uczniami (m.in. na Podhale i w Tatry), wysyłał zbiory do Muzeum, lecz około 1875 roku współpraca ta z nie znanych bliżej przyczyn urwała się. Z zachowanych listów dowiadujemy się, że raziło Nowickiego, że Dzieduszycki nadaje swej instytucji charakter rodzinny, a nie ogólnonarodowy, ze jako profesor Uniwersytetu jest przez magnata niewłaściwie traktowany, wreszcie, że zbyt długo musi czekać na zwrot wydanych na wycieczki z uczniami funduszów, pomimo wysłania zbiorów. Mimo tych zastrzeżeń Nowicki zachował dla Dzieduszyckiego jako mecenasa nauki wielki szacunek, za pośrednictwem swego przyjaciela Zontaka interesował się nadal rozwojem Muzeum i przesyłał Dzieduszyckiemu swe prace z dedykacjami pełnymi szacunku. Również Dzieduszycki nie neguje wielkich zasług Nowickiego, pisząc w swoim przewodniku z roku 1880 taką o nim opinię: „W dziale zwierząt bezkręgowych mego Muzeum główną ma zasługę nasz znakomity entomolog i naturalista dr Maksymilian Nowicki, profesor zoologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zamiłowany w naszej przyrodzie i zupełnie jejprawie oddany, otaczał On od lat najdawniejszych zbiory moje serdeczną opieką, jemu zawdzięczam cały zbiór motyli przez niego oznaczony i wszystkie zbiory niższych zwierząt i ryb zasilał nowymi okazami oraz z wielkim poświęceniem zajmował się oznaczaniem zebranych okazów". Nowicki był do około 1875 r. niezwykle aktywnym badaczem chrząszczy i motyli Galicji, ponadto opracował prawdopodobnie jako pierwszy w świecie monografię plenia kopalińskiego (Sciara vulgaris), świstaka, kozicy, wielkiego szkodnika pszenicy niezmiarki paskowanej itd. Walczył też w Sejmie Galicyjskim o ochronę kozicy i świstaka. Od około 1875 r. poświęcił się unowocześnieniu rybołówstwa słodkowodnego, publikując m.in. pracę Ryby i wody Galicji pod względem rybactwa krajowego (1880). Spowodował wydanie nowoczesnej ustawy rybackiej (1887) i wydał mapę rozsiedlenia ryb w wodach Galicji według dorzeczy i krain rybnych, a w roku 1887 atlas ryb galicyjskich. Organizował wylęgarnie ryb, zarybiał wartościowymi gatunkami rzeki galicyjskie. Był członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (późniejsza Akademia Umiejętności). Zmarł dnia 30 października 1890 r. w Krakowie. Kazimierz Wodzicki urodził się 26 września 1816 r. w Korzkwi pod Krakowem. Dzięki wybitnym zdolnościom obserwacyjnym i literackim stał się jako samouk wybitnym ornitologiem, łącząc swe zamiłowania z racjonalnie pojmowanym myślistwem. W Korzkwi, a następnie w Olejowie na Podolu, gdzie spędził większość lat swego życia, zgromadził niemal kompletną kolekcję ptaków krajowych. Młodszy od niego o 10 lat Dzieduszycki utrzymywał z nim ścisłą współpracę i wiele mu zawdzięczał w sprawie organizowania swego muzeum. Wodzicki darował mu lub wymienił z nim wiele egzemplarzy ptaków. Obok Schauera był on jednym z pierwszych doradców Dzieduszyckiego w dziedzinie ornitologii. Ogłosił pionierską pracę pt. Wycieczka ornitologiczna w Tatry (1851), O sokolnictwie i ptakach myśliwskich (1858) oraz bardzo ciekawe Zapiski ornitologiczne (10 monografii ptaków, 1868-1880). Swoje bardzo bogate zbiory darował Muzeum Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności, częściowo Zakładowi Zoologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i Szkole Rolniczej w Czernichowie. Był członkiem kilku zagranicznych towarzystw naukowych, posłem do Sejmu Krajowego i Parlamentu austriackiego w Wiedniu, Na jego cześć nazwano kilka nowych gatunków zwierząt. Zmarł 20 października 1889 r. w Olejowie. Antoni Kocyan urodził się 8 sierpnia 1836 r. w Makowie Podhalańskim. Od roku 1856 był oficjalistą w zakopiańskich dobrach Homolacsów, a od roku 1864 leśniczym w Dolinie Kościeliskiej, następnie na Zubercu i Orawicach z obowiązkiem gromadzenia ptaków i ssaków, mających dekorować pałac chlebodawcy. Na propozycję Ernesta Schauera i zamówienie Dzieduszyckiego gromadził też ptaki i ssaki z Tatr dla lwowskiego Muzeum. W naukach przyrodniczych był wprawdzie samoukiem, lecz wykształcił się na świetnego obserwatora życia zwierząt, bystrego ornitologa i teriologa. Wiele jego spostrzeżeń, zwłaszcza dotyczących zwierząt wysokogórskich, ma do dziś charakter unikalny. Ogłosił 4 prace o ssakach i 8 o ptakach tatrzańskich, zawierające, prócz wykazu gatunków, także cenne spostrzeżenia dotyczące biologii rzadszych ptaków i ssaków. Zmarł 22 grudnia 1916 r. w Mokradzi na Orawie. Leopold Pogoń-Wajgiel urodził się w 1842 r. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie i nauk przyrodniczych w latach 1864-1868 w uniwersytetach Lwowskim i Wiedeńskim był przez 38 lat nauczycielem historii naturalnej w gimnazjach we Lwowie, Kołomyi, a od roku 1886 znowu we Lwowie. Miał bardzo szerokie zainteresowania, będąc równocześnie zoologiem, botanikiem, etnografem i pionierem turystyki. Pisał o płazach i gadach Galicji, o pająkach i wijach krajowych, o faunie zwłok ludzkich, rybołówstwie i minogu. W pracy pt. Stosunki zoogeograficzne Galicji (1895) dał pierwszą próbę rozmieszczenia zwierząt w tej części kraju, wyróżniając w nim trzy zasadnicze krainy: Niż, Wyżynę Podolską i Karpaty. Wylicza w niej charakterystyczne dla każdej z tych krain gatunki zwierząt, porównuje ich zespoły, uzasadnia ich genezę, a stosunki te zilustrował sposobem obrazowym na mapie. Wydawał wraz z Marianem Łomnickim i dr. Eugeniuszem Janotą miesięcznik „Przyrodnik" (1871-1873), Redagował też sam przez krótki okres czasopisma „Turysta" oraz „Przyjaciel Młodzieży". Był bardzo cenionym, dbałym o rozwój fizyczny młodzieży pedagogiem. Założył w Kołomyi Żeńską szkolę średnią i był przez 12 lat jej dyrektorem. Brał udział w organizowaniu wystaw krajowych, na których demonstrował swoje zbiory zwierząt szkodliwych w rolnictwie. Założył Czamohorski Oddział Towarzystwa Tatrzańskiego. Był przez Dzieduszyckiego wysoko ceniony i prawdopodobnie zasilany jego finansową pomocą, gdyż złożył w Muzeum kolekcję płazów, gadów, wijów i pajęczaków. Zmarł we Lwowie 11 listopada 1906 r. Jan Grzegorz Werhratski urodził się 26 czerwca 1846 r. w Bełzie pod Lwowem. Po ukończeniu w roku 1868 Wydziału Filozoficznego (filologia) Uniwersytetu Lwowskiego, a w roku 1874 studiów przyrodniczych w Uniwersytecie Jagiellońskim, pod kierunkiem prof. Maksymiliana Siły-Nowickiego. Był nauczycielem historii naturalnej w gimnazjach w Drohobyczu, Rzeszowie, a w latach 1893-1908 we Lwowie. Równocześnie był przewodniczącym Wydziału Nauk Przyrodniczych i Lekarskich Towarzystwa Naukowego im. Tarasa Szewczenki we Lwowie. Oprócz prac językoznawczych, historycznych i folklorystycznych dotyczących galicyjskich Ukraińców, dokonał też przekładów kilku utworów Juliusza Słowackiego na język ukraiński. Zajmował się też ubocznie fauną i florą Zachodniej Ukrainy, deponując w Muzeum im. Dzieduszyckich kolekcję owadów z tych terenów. Opracował w języku ukraińskim podręczniki dla szkół średnich, w roku 1895 zoologii, w roku 1905 botaniki i mineralogii. Jego imieniem nazwano jedną z ulic Lwowa. Zmarł we Lwowie w roku 1919. Antoni Wierzejski urodził się 3 marca 1842 r. w Skale na Podolu. Do gimnazjum uczęszczał we Lwowie i Stanisławowie. W latach 1865-1868 studiował nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Nowickiego, wysłany tam jako stypendysta Kazimierza Wodzickiego. W działalności naukowej wspierał go finansowo także Dzieduszycki- W roku 1871 uzyskał doktorat filozofii w zakresie zoologii, a w roku następnym kwalifikacje nauczycielskie do szkół średnich. W latach 1870-1887 był nauczycielem w gimnazjach w Wadowicach i Krakowie. Równocześnie w roku 1878 habilitował się w Uniwersytecie Jagiellońskim. Przy katedrze prof. Nowickiego prowadził wykłady z różnych działów zoologii. W roku 1884 został tytularnym profesorem nadzwyczajnym, a w roku 1889 rzeczywistym profesorem nadzwyczajnym. Po śmierci prof. Nowickiego został od 1891 r. jego następcą na Katedrze Zoologii, W roku 1912 jako profesor zwyczajny przeszedł na emeryturę. Był członkiem Akademii Umiejętności. Zmarł 9 sierpnia 1916 r. w Krakowie. Wierzejski był badaczem bardzo ścisłym i nadzwyczaj wielostronnym, publikując prace zarówno z faunistyki Galicji, zwłaszcza Tatr (gąbki, mszywioły, wirki i wrotki, przywry, nicienie, skorupiaki, pierwotniaki), jak i z zakresu anatomiczno-embriologicznego (rozwój jamochłonów, gąbek, a zwłaszcza embriologia ślimaka wodnego Physa fontinalis). Zainicjował badania hydrobiologiczne wód tatrzańskich i podał mysi założenia stacji hydrobiologicznej w Lubieniu pod Lwowem. Niektóre jego prace mają charakter pionierski i odkrywczy (wo.Branchinecta paludosa w jeziorze Dwoistym i Atrochus tentaculatus pod Krakowem) i są do dziś aktualne. Z wdzięczności do Dzieduszyckiego przekazał do Muzeum kolekcję pszczołowatych. Jan Jachno urodził się 7 kwietnia 1840 r. w Drohobyczu. Gimnazjum ukończył w Samborze, a nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Jagiellońskim, wysłany tam jako stypendysta Franciszka Popiela. W roku 1867 uzyskał tam doktorat filozofii w zakresie zoologii. Był nauczycielem gimnazjalnym w Krakowie i Stanisławowie. Opracowywał początkowo węże, mięczaki i chrząszcze Galicji, a szczególnie faunę Puszczy Sandomierskiej i na ten temat ogłosił kilka prac. Po roku 1880 prace jego dotyczyły flory i fauny Galicji Wschodniej i były okresowo finansowane przez Dzieduszyckiego. Zmarł w 1895 r. Bolesław Kotula urodził się 27 października 1849 r. w Cieszynie. Studiował najpierw medycynę w Wiedniu, później nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Nowickiego, u którego był w latach 1872- 1874 asystentem. Od roku 1874 pracował jako nauczyciel gimnazjalny we Lwowie i Przemyślu, badając florę, a zarazem mięczaki i owady tych okolic. Główne znaczenie mają jego pionierskie prace o rozmieszczeniu pionowym mięczaków w Tatrach (1884), o rozmieszczeniu pionowym roślin naczyniowych w Tatrach (1889-1890) oraz roślinności okolic Przemyśla. Były one częściowo finansowane przez Dzieduszyckiego. Od roku 1887 przebywał głównie na leczeniu za granicą, badając równocześnie florę górską Tyrolu. Zginął w roku 1898 w Alpach Tyrolskich, wpadłszy w szczelinę lodowcową. Część swych zbiorów chrząszczy błonkówek i mięczaków darował Muzeum Dzieduszyckich. Kazimierz Bobek urodził się 26 sierpnia 1849 r. w Pieniążkowicach pod Nowym Sączem. Po ukończeniu gimnazjum w Nowym Sączu studiował nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Lwowskim, a następnie Jagiellońskim. W latach 1880-1901 byt nauczycielem gimnazjum w Krakowie, Przemyślu i znów w Krakowie. Ogłosił kilka prac o muchówkach okolic Krakowa, Przemyśla, Tatr i Podola, a część swych bogatych zbiorów muchówek darował do Muzeum Dzieduszyckich, przez które był finansowo wspomagany. Zmarł w 1901 r. Józef Bąkowski urodził się 24 grudnia 1848r.w Zalesiu pod Lwowem.Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie rozpoczął studia przyrodnicze w Uniwersytecie Lwowskim, lecz musiał je przerwać z braku funduszów. W latach 1872-1877 był nauczycielem domowym na wsi. Po złożeniu w roku 1878 egzaminu nauczycielskiego uczył historii naturalnej w Seminarium Nauczycielskim w Rzeszowie, a od 1879 r. we Lwowie. Był zamiłowanym malakologiem, autorem 12 prac o mięczakach różnych okolic Galicji, a zwłaszcza obszernej monografii pt. Mięczaki galicyjskie, wydanej przez Muzeum im. Dzieduszyckich w roku 1884. Zasilany finansowo przez Dzieduszyckiego, zorganizował w latach 1885-1887 w Muzeum dział malakologiczny, darowując mu swoje bogate zbiory. Opracował też katalog do tego dzieła. W rękopisie zostawił monografię mięczaków ziem polskich. Ubocznie zajmował się fauną kopalną glin dyluwialnych okolic Lwowa, publikował też artykuły dydaktyczne i popularnonaukowe dla młodzieży. Zmarł 26 lipca 1887 r. we Lwowie. Zygmunt Romer, urodzony w 1844 r., absolwent i doktor filozofii Uniwersytetu Lwowskiego, uczeń prof. B. Dybowskiego, specjalista w entomologii gospodarczej. Wspierany finansowo przez Dzieduszyckiego pracował w latach siedemdziesiątych w jego Muzeum, pozostawiając liczne dowody swej wiedzy i gorliwości. Miał wielki talent preparatorski. Zbiory jego były prezentowane na kilku krajowych i zagranicznych wystawach, zdobywając nagrody. Był docentem, a następnie profesorem w Szkole Gospodarstwa Lasowego we Lwowie oraz w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach, zyskując opinię dobrego znawcy szkodników rolnych i leśnych. Zmarł 21 kwietnia 1882 r. we Lwowie. Władysław Kulczyński urodził się 27 marca 1854 r. w Krakowie, tam też ukończył gimnazjum i studia nauk przyrodniczych pod kierunkiem prof. dr. Maksymiliana Siły-Nowickiego. W latach 1877-1912 był nauczycielem historii naturalnej w gimnazjach św. Anny i św. Jacka w Krakowie. Od roku 1877 był kolejno współpracownikiem, sekretarzem i przewodniczącym (od 1894 r.) sekcji zoologicznej Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności, a w latach 1897-1899 kustoszem jej zbiorów. Był wieloletnim redaktorem „Sprawozdań Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności" oraz kilku dzieł zwartych. Od roku 1894 był członkiem Akademii Umiejętności, a od roku 1906 doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roku 1909 habilitował się z zoologii w tejże uczelni na podstawie pracy o pajęczakach Wysp Nowosyberyjskich, zebranych przez ekspedycje rosyjskie. W latach 1891-1919 prowadził wykłady zlecone z zoologii i entomologii stosowanej na Studium Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od roku 1909 także dla przyrodników. W roku 1919 został mianowany tytularnym profesorem zwyczajnym. Już jako uczeń gimnazjalny rozpoczął pracę naukową z prof. Nowickim. Zajmując się głównie pajęczakami, zdobył opinię najwybitniejszego arachnologa w świecie na przełomie XIX i XX w. Do oznaczania pajęczaków świata wprowadził nowe kryteria. Najważniejsze jego dzieła to: dwutomowe Araneae Hungariae (wspólnie z Chyzerem. 1891-1897) oraz Fragmenta Arachnologica, z 1-18 (1905-1915). Był pionierem taternictwa w Polsce. Jego bezcenne zbiory znajdują się w Instytucie Zoologii PAN w Warszawie. W szczątkowym Archiwum Muzeum Dzieduszyckich znajdujemy notatkę, że „Muzeum Dzieduszyckich częstokroć korzystało z jego uczynności. Większość materiałów arachnologicznych Muzeum zostało przez niego oznaczona". Zmarł w Krakowie 9 grudnia 1919 r. Marian Nunberg urodził się 8 września 1896 r. we Lwowie. Po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym mieście i odbyciu służby wojskowej w austriackiej i polskiej armii studiował w latach 1921-1925 na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej. Zgodnie z młodzieńczymi zainteresowaniami, zaszczepionymi mu przez jego nauczyciela gimnazjalnego Mariana Łomnickiego, specjalizował się w entomologii stosowanej pod kierunkiem wybitnego leśnika-entomologa prof. Aleksandra Kozikowskiego. Już jako student z ramienia prof. Kozikowkiego kierował amerykańską stacją hodowli pasożytów szkodliwych owadów leśnych w Niepołomicach, eksportowanych do USA w celu zwalczania brudnicy nieparki. W roku 1926 objął w Cieszynie asystenturę w Wyższej Szkole Rolniczej, a w roku 1928 w Państwowej Szkole dla Leśniczych. W tymże roku na podstawie pracy Morfologia narządów puszkowych larw i chrząszczy korników uzyskał doktorat na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej. Kontynuując badania nad kornikami, ich rozsiedleniem geograficznym i ich pasożytami, został w roku 1931 organizatorem i kierownikiem Wydziału Ochrony Lasu w Instytucie Badawczym Leśnictwa. W roku 1938 na podstawie rozprawy O wpływie różnych czynników na występowanie i populacji strzygoni chojnówki Panolis flammea Schiffet Den habilitował się na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej. W roku 1936 objął po prof. Zygmuncie Mokrzeckim Katedrę Ochrony Lasu i Entomologii w charakterze zastępcy profesora. W roku 1940, objąwszy stanowisko specjalisty ochrony lasu w Głównym Oddziale Leśnym w Krakowie, ochronił lasy Puszczy Niepołomickiej od grożącej jej klęski osnui gwieździstej. W roku 1945 wrócił do Warszawy, obejmując kierownictwo Zakładu Ochrony Lasu w Instytucie Badawczym Leśnictwa, a równocześnie profesurę w SGGW. Pracując na tych stanowiskach do roku 1966, pozyskał światową sławę jako specjalista w dziedzinie systematyki i biologii szkodliwych owadów leśnych i ich pasożytów, jako autor monografii o kilku głównych szkodnikach leśnych, kluczy do oznaczania owadów oraz wychowawca młodej kadry leśników. Był członkiem PAN oraz doktorem honoris causa SGGW. Pomimo oddalenia od Lwowa, pozostawał w kontakcie z lwowskimi entomologami, zwłaszcza z Muzeum Dzieduszyckich. Roman Kuntze urodził się 26 stycznia 1902 r. w Trembowli. Po ukończeniu gimnazjum w Tarnopolu, gdzie był uczniem Jana Kinela, studiował w latach 1920- 1924 nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Jana Kazimierza, specjalizując się w zoologii. Równocześnie jako wolontariusz pracował w latach 1921-1925 w Muzeum Dzieduszyckich, specjalizując się w entomologii pod kierunkiem dyrektora Jarosława Łomnickiego i Jana Kinela. W latach 1922-1937 był asystentem w Katedrze Ochrony Lasu i Entomologii Wydziału Rolniczo-Lasowego Politechniki Lwowskiej, utrzymując nada] kontakty z Muzeum Dzieduszyckich. W roku 1925 uzyskał doktorat filozofii w zakresie zoologii, a w roku 1931 habilitował się. W latach 1931-1937 wykładał w Uniwersytecie JK systematykę i biologię owadów, faunę bezkręgowców ziem polskich i zoogeografię. W latach 1936-1939 był profesorem zoologii w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Kuntze był bardzo aktywnym i wybitnym uczonym, współredaktorem kilku wydawnictw naukowych, członkiem wielu towarzystw przyrodniczych w kraju i zagranicą. Został rozstrzelany przez hitlerowców podczas powstania warszawskiego w dniu 21 sierpnia 1944 r. Jego bardzo bogaty dorobek naukowy dotyczy: badań faunistyczno-fizjograficznych i zoogeograficznych, głównie nad owadami, badań eksperymentalno-teoretycznych nad owadami, studiów nad pasożytniczymi błonkówkami i muchówkami oraz zarażaniem nimi szkodników leśnych, a także czynników warunkujących masowe rozmnażanie się gryzoni polnych w Polsce. Stanisław Kapuściński urodził się 13 listopada 1910 r. we Lwowie. Tam też uczęszczał do gimnazjum, a w latach 1932-1936 studiował leśnictwo na Politechnice Lwowskiej, uzyskując w roku 1936 dyplom inżyniera leśnictwa. Częste
od lat gimnazjalnych kontakty z Muzeum Dzieduszyckich, zwłaszcza z dyrektorami Marianem i Jarosławem Łomnickimi oraz z doktorami Janem Noskiewiczem i Janem Kinelem, a przede wszystkim Romanem Kuntze, kształtowały jego osobowość naukową i nadały mu entomologiczny kierunek badawczy.
W latach. 1933-1935 był wolontariuszem w Katedrze Ochrony Lasu i Entomologii Leśnej, kierowanej przez prof. Aleksandra Kozikowskiego, i już w tym okresie brał udział w entomologicznych badaniach pomocnej krawędzi Podola.
W roku 1936 przeniósł się na asystenturę do Oddziału Ochrony Lasu Instytutu
Badawczego Lasów Państwowych w Warszawie, gdzie pracował pod kierunkiem
znakomitego entomologa leśnego, dr. Mariana Nunberga, obierając jako kierunek
badawczy słabo wówczas znany problem owadzich szkodników szyszek, owoców, nasion drzew i krzewów leśnych. W roku 1945 przeniósł się do Krakowa, obejmując w latach 1947-1953 pracę na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Jagiellońskiego jako zastępca profesora, a w roku 1963 w krakowskim Oddziale Instytutu
Badawczego Leśnictwa stanowisko kierownika Stacji Ochrony Lasów Górskich. W roku 1954 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w roku 1968 profesora zwyczajnego. W roku 1964 objął kierownictwo Katedry Ochrony Lasu, następnie Katedrę Zoologii Leśnej i Łowiectwa na Wydziale Leśnym Wyższej Szkoły Rolniczej, późniejszej Akademii Rolniczej. Równocześnie wykładał entomologię leśną w Instytucie Ochrony Lasu. Organizował akcje zwalczania szkodników leśnych przy użyciu samolotów. Był dobrym specjalistą w zakresie entomologii leśnej
i ochrony lasu, ze szczególnym uwzględnieniem morfologii, systematyki i bionomii chrząszczy z rodziny kózkowatych i bogatkowatych oraz błonkówek, grupujących m.in. groźne szkodniki wtórne i techniczne drzew leśnych, a także owoców i nasion drzew i krzewów oraz zoocecidiologii. Obok licznych prac badawczych ogłosił unikalną w skali europejskiej monografię pt. Szkodniki owadzie nasion drzew leśnych (1966). Wykształcił liczne grono leśników i entomologów leśnych. Zmarł dnia 17 czerwca 1991 r. w Krakowie.
Hiacynt (Jacek) Łobarzewski urodził się l grudnia 1814 r. we wsi Łubno koło Dynowa. Studia prawnicze ukończył w Uniwersytecie Lwowskim, a przyrodnicze w Wiedniu i tym ostatnim się poświęcił. Uzyskawszy w roku 1850 Katedrę Historii Naturalnej w Uniwersytecie Lwowskim, pozostającym jeszcze wówczas pod silnym wpływem gennanizacyjnym, pierwszy wprowadził do nauczania botaniki mikroskop i założył na Uniwersytecie Ogród Botaniczny. Zajmował się algologią, biologią, fizjologią roślin, a przede wszystkim geografią roślin i kontaktował się w tym zakresie z Wincentym Polem. Pozostawił kilka wartościowych prac, wśród nich dwie o mchach Galicji, a także pionierską rozprawę pt. Pojęcie geografii roślin i rzut oka na roślinność kuli ziemskiej (1849).
Napisał też rozprawę O owadach lasy niszczących (1851). Będąc prywatnym
nauczycielem, a potem przyjacielem Dzieduszyckiego, odbywał z nim wycieczki
krajoznawcze i był przez swego ucznia wysoko cenionym i ukochanym przewodnikiem po przyrodzie kraju. Zebrał bardzo obfity zielnik, który tylko częściowo do
naszych czasów zdołano opracować. Składał się on z 70 fascykułów zawierających około 2000 gatunków roślin w około 10 000 okazów. Zielnik ten sam Łobarzewski częściowo darował Dzieduszyckiemu, resztę zaś po jego śmierci sprzedano do Muzeum jako zawiązek Działu Botanicznego. Zmarł 6 stycznia 1862 r. we Lwowie.
Antoni Rehman urodził się 13 maja 1840 r. w Krakowie. Studiował w latach 1860-1863 nauki przyrodnicze i geografię w Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w roku 1864 uzyskał doktorat filozofii w zakresie botaniki. W latach 1863-1864 był asystentem botaniki u prof. K. Czerwi akowskiego, zajmując się badaniami porostów okolic Krakowa, Tatr i Babiej Góry. W roku 1865 badał stepy Podola, brzegów Dniestru i Czarnohory, a w latach 1866-1867 specjalizował się w anatomii roślin w Monachium u prof. Naegelego. W roku 1868 odbył podróż po południowej Rosji, a w roku 1869 habilitował się w Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu anatomii roślin. W latach 1873-1874 znów odbył podróż na Kaukaz i Krym, a w latach 1875-1877 i w roku 1879 do Afryki Południowej.
W latach 1880-1882 po specjalistycznych studiach w Bonn i Wiedniu został w roku 1882 profesorem geografii w Uniwersytecie Lwowskim. W latach 1884-1897 wykładał też botanikę w Akademii Weterynarii. W roku akademickim 1897-1898 był rektorem Uniwersytetu Lwowskiego. W późniejszych latach zajmował się głównie geografią fizyczną i w tym celu odbywał liczne podróże, a wyniki tych badań zawarł w dziele Ziemie dawnej Polski i krajów sąsiednich. Zmarł 13 stycznia 1917 r. we Lwowie.
Ogłosił wiele prac na temat florystyki i geobotaniki, m.in. spis roślin Marmaroszu i Czarnohory (po węgiersku), opis fitogeograficzny okolic Żółkwi, ziemi złoczowskiej, rozpoczął też na szeroką skalę projektowane badania formacji roślinnych Galicji, Wydal szereg opracowań geobotanicznych kotliny Prypeci. błot
pińskich, dorzecza dolnego Sanu i Podola pokuckiego. Jego bardzo bogate zbiory,
zwłaszcza afrykańskie, znajdują się w poważnych muzeach, m.in. w British Museum, w Wiedniu, Zurychu, Berlinie i we Lwowie. Wiele czasu poświęcił na studiowanie zbiorów Łobarzewskiego w Muzeum Dzieduszyckich i sporządził w tym muzeum pierwszą ekspozycję botaniczną.
Władysław Tyniecki urodził się w roku 1833 w Olszanicy na Podolu. Po
ukończeniu gimnazjum we Lwowie studiował w latach 1856-1858 rolnictwo
w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach, w latach 1858-1859 leśnictwo w Akademii Lasowej w Tharancie (Tharandt) w Saksonii. Jako stypendysta krajowy po odbyciu podróży naukowej po Francji i Belgii był w latach 1860-1892 profesorem nauk przyrodniczych, ogrodnictwa i leśnictwa w Dublanach, a w latach 1874-1898 także profesorem botaniki leśnej, fizjologii roślin i hodowli lasu w Krajowej
Szkole Gospodarstwa Lasowego we Lwowie. W latach 1892-1898 był jej dyrektorem. Założyciel ogrodu botanicznego i arboretum w tej szkole. Redaktor „Sylwana" „Rolnika" i „Flory". Zmarł 17 października 1912 r. we Lwowie.
Był autorem wielu prac i artykułów o tematyce leśnej, rolniczej, ogrodniczej i zoologicznej. Opracował także podręczniki Choroby roślin (1872), Botanikę
i zoologię leśną (1877) oraz Ogrody północne (1882). Wiele swych zbiorów florystycznych ofiarował Muzeum Dzieduszyckich, którego rozwojem się interesował.
Dział Mineralogiczno-Geologiczno-Paleontologiczny
Ludwik Zejszner urodził się w roku 1805 w Warszawie i pochodził ze
spolszczonej rodziny niemieckiej. Po ukończeniu liceum w Warszawie studiował
nauki przyrodnicze w Uniwersytecie Warszawskim, Berlinie i Getyndze, gdzie
uzyskał doktorat filozofii. Był w latach 1829-1833 profesorem mineralogii w Krakowie, w latach 1833-1837 dyrektorem górnictwa Rzeczypospolitej Krakowskiej,
a w latach 1837-1848 jako prywatny uczony podróżował w celach naukowych po
kraju i Europie Środkowej. W latach 1848-1857 był znów profesorem zoologii,
mineralogii i geologii w Uniwersytecie Jagiellońskim, a w latach 1857-1858 profesorem mineralogii w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie. Od
1870 r. mieszkał w Krakowie i prowadził badania górnicze w południowo-wschodniej Galicji, stale wzbogacając zbiory Muzeum Dzieduszyckich. W roku 1871 został zamordowany przez swego służącego w celach rabunkowych.
Zejszner był pierwszym polskim geologiem terenowym. Ogłosił około 300 do dziś aktualnych prac naukowych z zakresu geologii, paleontologii, mineralogii,
geografii i etnografii. Zgromadził ogromny zbiór skamielin jurajskich z okolic
Krakowa, dewońskich z Kielecczyzny, faunę śląskiego wapienia muszlowego,
skamielin z Tatr i całego Podkarpacia. Wydał też trzy zeszyty szeroko zaprojektowanego wydawnictwa „Paleontologia Polski" oraz spis skamielin zwierzęcych i roślinnych z terenów dawnej Polski. Jak już wspomniano, dla Józefa
Dzieduszyckiego sporządził kolekcję minerałów, skał i skamielin tatrzańskich.
Seweryn Płachetko urodził się w 1835 r. Po ukończeniu Uniwersytetu Lwowskiego był w latach 1857-1873 nauczycielem historii naturalnej w gimnazjach Lwowa i Brzeżan, a w latach 1873-1880 dyrektorem gimnazjum w Złoczowie. Równocześnie w latach 1860-1866 był profesorem mineralogii, geologii i botaniki w Szkole Rolniczej w Dublanach. Jego lwowskim uczniem był m.in. Marian Łomnicki, a uczniem brzeżańskim późniejszy profesor geologii Uniwersytetu Lwowskiego Emil Dunikowski.
Płachetko był jednym z pierwszych badaczy geologii i paleontologii okolic
Lwowa, Karpat Wschodnich i Północnych, ogłosił na ten temat kilka pionierskich
prac i artykułów. Będąc popularyzatorem wiedzy przyrodniczej, bronił i szerzył
żarliwie teorię ewolucyjną Karola Darwina. Dostarczył Dzieduszyckiemu wiele
cennych eksponatów geologicznych i paleontologicznych do jego Muzeum i był
przez niego wysoko ceniony. Był członkiem Komisji Fizjograficznej AU. Zmarł
2 kwietnia 1880 r. w Złoczowie.
Józef Siemiradzki urodził się w 1858 r. w Charkowie. Po ukończeniu gimnazjum w Warszawie odbył studia przyrodnicze w Uniwersytecie Dorpackim W roku 1880 był tam asystentem mineralogii z geognozją. Po odbyciu podróży naukowej z zoologiem Janem Sztoicmanem do Ameryki Południowej, gdzie zebrali bogate kolekcje geologiczno-paleontologiczne i zoologiczne, wrócił do Dorpatu, gdzie w roku 1884 uzyskał stopień magistra mineralogii z geognozją, a w roku następnym tamże doktorat na podstawie rozprawy paleontologicznej wykonanej w Uniwersytecie Warszawskim. W roku 1887 habilitował się w Uniwersytecie Lwowskim, po czym odbył wiele podróży po Ameryce Południowej i Europie. W roku 1894 został profesorem nadzwyczajnym paleontologii w Uniwersytecie Lwowskim, a w roku 1917 profesorem zwyczajnym. Tadeusz Dzieduszycki zaangażował go na stałego współpracownika naukowego i opiekuna Muzeum w dziale paleontologiczno -geologicznym. Odtąd bardzo wiele pracy włożył w opracowywanie nagromadzonych tam przez wiele lat zbiorów. W roku 1923 przeszedł na emeryturę i przeniósł się do Warszawy, pracując w Państwowym Instytucie Geologicznym. Pozostał jednak nadal opiekunem zbiorów w Muzeum Dzieduszyckich. Od roku 1931 był członkiem PAU. Zmarł 11 grudnia 1933 r. w Warszawie.
Siemiradzki był badaczem bardzo Ścisłym i wielostronnym. Jego liczne publikacje dotyczą zarówno form kopalnych, jak i biostratygrafii- Do pierwszej grupy należą prace o faunie kopalnej warstw kredowych w guberni lubelskiej oraz liczne prace na temat fauny jurajskiej (gąbki, ślimaki, małże, głowonogi, ramienionogi, szkarłupnie, a szczególnie ammonity) oraz fauny kredowej (korale) różnych okolic Polski. Razem z prof. E. Dunikowskim opracował już w roku 1891 Szkic geologiczny Królestwa Polskiego, Galicji i krajów przyległych. W roku 1903 opublikował Geologię ziem polskich, część I Formacje starsze, a w roku 1909 część II Formacje młodsze. Do grupy biostratygraficznej należy m.in. praca z roku 1888 O ammonicie Stephanoceras coronatmn i jego zmianach w szeregu poziomów brunatnej jury w Popielanach oraz Teoria ewolucyjna w świetle współczesnej paleontologii i in. Opracował też pierwszy polski Podręcznik paleontologii dla użytku szkół akademickich. Część I Paleozoologia (1925) wraz z oddzielnym atlasem do niego. Do jego licznych prac popularnonaukowych należy m.in. bardzo interesująca książeczka pt. O czym mówią kamienie. Krótki rys dziejów przeobrażeń i wędrówek świata organicznego na ziemi (1929). Na jego cześć nazwano wiele gatunków fauny i flory kopalnej. Był dla bogatych nie opracowanych zbiorów geologiczno-paleontologicznych zalegających latami Muzeum Dzieduszyckich wprost opatrznościowym mężem, gdyż zajął się ich oznaczaniem i spisaniem w „Katalogu systematycznym zbiorów paleontologicznych Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie".
Wilhelm Friedberg urodził się 29 stycznia 1873 r. w Drohobyczu. Studia nauk przyrodniczych odbywał w Uniwersytetach Jagiellońskim i Lwowskim, uzyskując w roku 1899 doktorat filozofii. W roku 1907 habilitował się z paleozoologii i geologii na Politechnice Lwowskiej. Do I wojny światowej, w której brał udział, pracował w gimnazjach w Rzeszowie i we Lwowie. W latach 1919-1929
był profesorem paleontologii w Uniwersytecie Poznańskim, a wiatach 1929-1933
w Uniwersytecie Jagiellońskim. Członek PAU.
Ogłosił ponad 100 prac, głównie na temat mięczaków miocenu, wśród nich
klasyczną, czteroczęściową monografię pt. Mięczaki mioceńskie ziem polskich
(1911-1936), wydaną przez Muzeum Dzieduszyckich. Opisał w niej ponad
700 gatunków i odmian mięczaków. W roku 1938 ogłosił też katalog swoich
zbiorów, zawierający opis dalszych 50 gatunków, w tym 8 nowych. Uczniowie
jego opracowywali również otwornice, robaki, korale i wąsonogi. Bardzo bogate
zbiory przekazał PAU, część zaś złożył w Muzeum im. Dzieduszyckich. Z instytucją tą był on związany od lat co najmniej czterdziestu, dojeżdżając tam nawet po przeniesieniu się do Poznania, a następnie Krakowa celem porządkowania i oznaczania zbiorów. Po śmierci prof. Siemiradzkiego został mianowany naukowym opiekunem tych zbiorów. Zmarł 10 czerwca 1941 r. w Krakowie.
Edward Lubicz-Niezabitowski urodził się 30 maja 1875 r. w Bugaju
w Wielkopolsce. Po ukończeniu gimnazjum w Przemyślu studiował od roku 1894
w Uniwersytecie Jagiellońskim medycynę i równocześnie nauki przyrodnicze.
Już jako student pracował w charakterze wolontariusza w Muzeum Fizjograficznym Akademii Umiejętności, a po doktoracie medycyny w roku 1890 jako asystent w katedrach przyrodniczych anatomii porównawczej, zoologii i botaniki
Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1905-1921 był profesorem historii naturalnej w Państwowym Gimnazjum w Nowym Targu, później dyrektorem; założył
tam pierwszą w Galicji bezpłatną przychodnię lekarską dla uczniów. Od 1921 r.
był profesorem anatomii i histologii Uniwersytetu Poznańskiego, a od roku
1923/24 profesorem biologii ogólnej Wydziału Lekarskiego tejże uczelni. Równocześnie w latach 1921-1939 był dyrektorem Muzeum Przyrodniczego w Poznaniu. Był członkiem PAU. W 1945 r. został reaktywowany jako profesor Uniwersytetu Poznańskiego.
Był wybitnym specjalistą teriologiem i entomologiem. zajmował się też paleozoologią plejstocenu oraz naukowymi podstawami ochrony przyrody. Jego badania teriologiczne dotyczyły kości kopalnych ssaków, głównie mamuta i nosorożca włochatego z pokładów wosku ziemnego ze Staruni, niedźwiedzia jaskiniowego, słonia, łosia, żubra i innych ssaków kopalnych. Opracował też resztki kostne z osad prehistorycznych w Poznaniu, Gnieźnie. Ostrowie Tumskim i Biskupinie.
W dziedzinie entomologii zajmował się głównie owadami błonkoskrzydłymi (rośliniarki, mrówki, osy, owadziarki, żądłówki). Wśród owadziarek, zwłaszcza Braconidae, opisał kilka nowych rodzajów i kilkadziesiąt nowych gatunków,
osiągając na tym polu światową sławę. Podczas hitlerowskiej okupacji pracował
jako lekarz w szpitalach w Warszawie. Zmarł 5 listopada 1946 r. w Poznaniu.
Henryk Hoyer urodził się 13 lipca 1864 r. w Warszawie. Po ukończeniu
gimnazjum w Bydgoszczy studiował medycynę we Wrocławiu. Strasburgu i Berlinie, kończąc ją doktoratem filozofii w roku 1892. Do roku 1894 był asystentem
u sławnych biologów niemieckich i w tymże roku został zaproszony na profesora
anatomii porównawczej zwierząt w Uniwersytecie Jagiellońskim i rozpoczął tu bardzo owocną działalność naukową i dydaktyczną. Od roku 1902 był członkiem
Akademii Umiejętności w Krakowie, a w latach 1934-1939 jej wiceprezesem. Był
doktorem honoris causa Wydziałów Filozoficznego i Rolnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roku 1934 przeszedł na emeryturę, nie przestając jednak pracować naukowo. Dnia 6 listopada 1939 roku został przez hitlerowców aresztowany i więziony w Sachsenhausen. Po wyzwoleniu wrócił do pracy w Uniwersytecie. Hoyer był światowej sławy specjalistą w dziedzinie embriologii i anatomii układów limfatycznego i krwionośnego kręgowców i stworzył powszechnie uznaną teorię rozwoju filogenetycznego naczyń chłonnych. Położył też ogromne zasługi w dziedzinie teriologii i histologii, badając m.in. budowę szkieletów
kręgowców kopalnych oraz części miękkich nosorożca włochatego i mamuta ze Staruni. Stworzył polską szkołę anatomów, histologów i zoologów, z której wyszło kilkunastu uczonych. Zmarł 17 października 1947 r. w Krakowie.
W okresie opracowywania wykopalisk staruńskich był przez Tadeusza Dzieduszyckiego subwencjonowany.
Pozostałe działy wykopalisk staruńskich opracowali:
dr Eugeniusz Kiernik - szczątki płazów, ptaków i niektórych ssaków; dr
Władysław Mierzeyewski - ptaka łuszczaka grubodzioba, prof. Władysław
Kulczyński - roztocza, prof. Marian Raciborski i dr Władysław Szafer - florę kopalną, Fryderyk Schille - szczątki motyla, Jan Bayger — żabę kopalną, dr Marian i prof. Jarosław Łomniccy - stosunki topograficzne i geologiczne oraz owady, wije i mięczaki.
Dział Prehistoryczny
Władysław Przybysławski był jednym z głównych ofiarodawców szczątków prehistorycznych do Muzeum Dzieduszyckiego na przełomie XIX i XX w. Bliżej nam nie znany amator w dziedzinie prehistorii, późniejszy członek Komisji Archeologicznej c.k. konserwatora Galicji Wschodniej, któremu zawdzięczamy opublikowanie, prawdopodobnie na propozycję Tadeusza Dzieduszyckiego, pierwszego inwentarza zbiorów archeologicznych Muzeum. Dokonał on tego w swej pracy pt. Repetytorium zabytków przedhistorycznych w 16 powiatów Galicji Wschodniej (Lwów 1906). Ofiarował on też do Muzeum kolekcję cennych zabytków z cmentarzyska w Przewodowie w Zamojskiem. Wiadomo, że Przybysławski opiekował się też antyczną częścią działu numizmatycznego Muzeum.
Karol Badaczek urodził się 24 stycznia 1873 r. we wsi Grabówce powiatu bohorodczańskiego. Po ukończeniu w roku 1893 gimnazjum w Stanisławowie
studiował w Uniwersytecie Lwowskim najpierw filologię klasyczną, lecz pod
wpływem wykładów prof. Ludwika Ćwiklińskiego, a zwłaszcza kontaktów z pracownikami Muzeum Dzieduszyckich, gdzie dyskutowano wówczas żywo nad pochodzeniem skarbu michałkowskiego, przeszedł do studiów archeologicznych
i w kilku swych pracach przedstawił swój pogląd na genezę tego skarbu. Po
doktoracie z archeologii w roku 1900 i habilitacji w roku 1903 był w latach 1903-1914 profesorem archeologii Uniwersytetu Lwowskiego. W okresie tym brał
udział w organizowanej przez wiedeńską Akademię Nauk ekspedycji do Egiptu,
odbył też podróże naukowe do Grecji, Włoch i Niemiec. Pierwszy oficjalny opiekun, a zarazem twórca Działu Prehistorycznego Muzeum. Miał też duże sukcesy w archeologii Polski, wykrył wiele stanowisk z okresu rzymskiego, a we Wschodniej Galicji poszukiwał śladów przenikania kultury starożytnej na ziemie słowiańskie. Badanie jego finansował Tadeusz Dzieduszycki. Opisał Cmentarzysko
z okresu rzymskiego w Gaci koło Przeworska, odkrył też na łanie dworskim Dzieduszyckich w Niesłuchowej Grabarce przemysłową osadę z III-VIII wieku po
Chr., co opisał w pracy pt. Grabarka Niesłuchowska. W roku 1907 ogłosił też
przewodnik po Muzeum im. Dzieduszyckich ze szczególnym uwzględnieniem Działu Prehistorycznego. Usystematyzował zbiory prehistoryczne Muzeum, podarował mu też liczne okazy ze swoich kolekcji. Popadłszy w zatarg z otoczeniem, popełnił dnia 21 grudnia 1914 r. samobójstwo we Lwowie.
Opracowanie pierwszego katologu zasobów Działu Prehistorycznego Muzeum sporządził i ogłosił w roku 1918 asystent Katedry Archeologii Uniwersytetu lwowskiego Bogdan Janusz. Przedstawił on obraz bogactwa i wielkiej wartości
naukowej zbiorów archeologicznych tej instytucji.
Weryfikacji i uzupełnienia tego katalogu dokonał asystent archeologii Uniwersytetu Jana Kazimierza Marcjan Śmieszko, który w roku 1932 w cennym
dziele pt. Kultury wczesnego okresu Cesarstwa Rzymskiego na terenie Małopolski
Wschodniej szczegółowo przeanalizował i opisał zasoby archeologiczne Muzeum
im. Dzieduszyckich.
W okresie międzywojennym opiekunem zbiorów prehistorycznych Muzeum był prof.Leon Kozłowski (1892-1943 lub 1944), będący w latach 1921-1931 i od roku 1935-1939 kierownikiem Katedry Archeologii Uniwersytetu Jana Kazimierza. W okresie, gdy sprawował on urząd ministra, a następnie premiera, opiekę nad zbiorami pełnił profesor archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego dr Tadeusz Sulimirski. Według J. Kinela Dział Prehistoryczny liczył w dniu 1 stycznia 1937 r. 8055 przedmiotów łącznie z materiałami zmagazynowanymi.
Dział Etnograficzny
Dział ten powstał najpóźniej. Zasilany zakupami i darowiznami znalazł pod
koniec XIX w. entuzjastę Huculszczyzny w osobie Włodzimierza Szuchiewicza. Badacz ten opracował i wydał kosztem Towarzystwa im. Szewczenki najpierw w języku rusińskim dzieło o Huculszczyźnie, które tak spodobało się Włodzimierzowi Dzieduszyckiemu, że zachęcił Szuchiewicza do jego rozszerzenia, zwłaszcza o wyroby przemysłu domowego Hucułów, a testamentem zabezpieczył osobny fundusz na wydanie tego dzieła w języku polskim. W ten sposób powstała wspaniała czterotomowa monografia pt. Huculszczyzna, wydana w latach 1902-1908 nakładem Muzeum im. Dzieduszyckich, w której autor, późniejszy profesor Uniwersytetu Lwowskiego, przedstawił wszechstronnie życie tego mało jeszcze znanego, a artystycznie niezwykle uzdolnionego ludu, jego zwyczaje, legendy, pieśni, poczynając od urodzenia aż do śmierci i pogrzebu Hucuła, żyjącego w uroczej, a mało wówczas jeszcze znanej krainie. Autor w swym dziele składa podziękowanie ordynatowi Tadeuszowi Dzieduszyckiemu, który spełniając wolę swego wielkodusznego poprzednika, pokrył koszta wydania monografii przy pewnej pomocy również Towarzystwa im. Szewczenki.
W okresie międzywojennym opiekunem Działu Etnograficznego był profesor
etnografii Uniwersytetu Jana Kazimierza Adam Fischer (1889-1943), autor
rozpraw z zakresu folkloru i sztuki ludowej w Polsce. Z powodu braku funduszów
dział ten rozwijał się słabo. Ważniejszym nabytkiem był tylko dar Ministerstwa
Komunikacji w postaci 154 zdjęć fotograficznych dotyczących folkloru. Z powodu braku nadzoru i środków owadobójczych do zbiorów zakradły się mole, które
wyrządziły w nich znaczne szkody.
|
COPYRIGHT by Gabriel Brzęk 1994
