Fragment książki pt. „Arcybiskup ormiański Izaak Mikołaj Isakowicz - duszpasterz, społecznik i patriota”, Kraków 1999.

Copyright ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Wszystkie prawa zastrzeżone

Instytucją, stanowiącą dla arcybiskupa Izaaka Mikołaja Isakowicza przysłowiową źrenicę w oku, była bursa im. Torosiewicza. Założona została ona w 1865 r. z prywatnych funduszy zamożnego lwowskiego lekarza, Józefa Torosiewicza, który, będąc z pochodzenia Ormianinem, starał się otoczyć opieką młodzież ormiańską, przybyłą do Lwowa, aby pobierać naukę w tamtejszych szkołach. Zapis fundatora obejmował kamienicę przy ul. Skarbkowskiej 21 /dawniej Ormiańska Niższa 101/, specjalnie zakupioną na ten cel od ormiańskiej rodziny Krzysztofa i Katarzyny Barączów, oraz kwotę około 180 000 złotych reńskich w papierach wartościowych, co w tym czasie stanowiło dość poważną kwotę¹.

Bursa, będąc zakładem wychowawczym, miała dawać, jak głosił akt erekcyjny, „przytułek, utrzymanie i wykształcenie w naukach lub pięknych sztukach wszelkiego rodzaju i zawodu, bez żadnej różnicy, najmniej dla dwudziestu ubogich młodzieńców w Galicji urodzonych, obrządku ormiańskokatolickiego”². Administrację i kierownictwo wychowawcze zakładu, wraz z prawem podejmowania decyzji o przyjmowaniu poszczególnych kandydatów, Józef Torosiewicz złożył w ręce kapituły ormiańskiej we Lwowie. Nadto powołał kuratorów świeckich z ormiańskich rodzin Antoniewiczów, Jakubowiczów i Torosiewiczów. Zgodnie z wolą założyciela dyrektorem zakładu miał być jeden z księży ormiańskich, który za spełnianie tej funkcji otrzymywał pensję z funduszu założycielskiego.

Działalność bursy regulowała „Ustawa zakładu naukowego imienia Torosiewicza”, podpisana 19 marca 1864 r.³ Utrzymanie w bursie było bezpłatne. Przyjmowano do niej chłopców w wieku od 7 do 18 lat, którzy uczęszczali do szkół podstawowych i średnich. Z powodu braku własnego seminarium duchownego zakład ten dla chłopców pragnących wybrać stan duchowny miał również spełniać funkcję niższego seminarium. ⁴

W 1882 r. bursa skupiała w swoich murach prawie 50 chłopców, w tym też obrządku łacińskiego i greckokatolickiego Było to możliwe dzięki powiększeniu funduszu założycielskiego, który z początkowej sumy wzrósł do 120 tysięcy florenów⁵. Prawdziwy rozkwit tej instytucji był jednak efektem pracy ks. Kajetana Kajetanowicza, który kierował zakładem od chwili jego założenia. Kapłan całe swe życie poświęcił bursie, na czele której stał 35 lat. Z jej kierownictwa nie zrezygnował nawet z chwilą nominacji w 1880 roku na stanowisko prepozyta kapituły ormiańskiej.

Ks. Kajetanowicz cieszył się pełnym zaufaniem arcybiskupa Isakowicza, choć ich osobiste stosunki nie zawsze układały się jak najlepiej. Według opinii niektórych osób dyrektor bursy miał czuć urazy spowodowane niewybraniem go na ordynariusza archidiecezji po śmierci arcybiskupa Romaszkana. Z kolei jemu samemu zarzucano nadmierny rygoryzm, który nie zdobywał mu popularności wśród księży ormiańskich.

Mimo tych przywar ks. Kajetanowicz doskonale sprawdzał się w roli dyrektora zakładu. Będąc człowiekiem niezwykle ofiarnym i pracowitym, podniósł bursę na najwyższy poziom. Zakład dawał nie tylko utrzymanie ale i dbał o odpowiednie wychowanie religijne i patriotyczne. Z inicjatywy jego dyrektora wprowadzono do programu lekcje muzyki i śpiewu oraz udzielano słabszym uczniom specjalnych korepetycji.⁶

Arcybiskup Isakowicz troszczył się bardzo o rozwój zakładu, niejednokrotnie wizytując go. Przy okazji tych odwiedzin fundował wychowankom słodycze i różnego rodzaju upominki. Przy dużym poparciu arcybiskupa sporządzono w 1891 r. dodatkowy artykuł do aktu erekcyjnego bursy. Artykuł ten głosił, że w wypadku wygaśnięcia męskich potomków rodzin patronackich członkowie kapituły mają wybrać większością głosów nowych kuratorów⁷. W 1900 r., po śmierci ks. Kajetanowicza, Izaak Isakowicz powołał na stanowisko dyrektora ks. Bogdana Dawidowicza, wówczas prałata i kanonika kapituły⁸.

Józef Torosiewicz - ur. w 1785 r. we Lwowie, lekarz, działacz społeczny, filantrop, fundator ormiańskiej bursy dla chłopców, którą założył w 1865 r. przy ul. Skarbkowskiej 21 /dawniej Ormiańska Niższa 101. Zmarł we Lwowie w 1869 r. Jego piękny grobowiec, przedstawiający jego siedzącą postać wraz małymi dziećmi, znajduje się przy głównej alei na Cmentarzu Łyczakowski we Lwowie.

Ks. Kajetan Kajetanowicz, współpracownik dr Józefa Torosiewicza.

Ur. w 1817 r. w Russowie k. Śniatynia w rodzinie ormiańskiej, s. dzierżawcy dóbr; studia teologiczne we Lwowie, wyśw. w 1840 r. przez abpa Samuela Stefanowicza dla AOL; wikary katedralny we Lwowie od 1840 r., notariusz w konsystorzu od 1842 r., kapelan i sekretarz abpa Stefanowicza od 1850 r., asesor sądu biskupiego, pracownik banku Mons Pius w latach 1866-68. Kanonik honorowy od 1870 r., kanonik gremialny od 1876 r., prepozyt kapituły i proboszcz katedry od 1880 r., infułat od 1886 r. Aktywnie działał charytatywnie, pełniąc od 1860 r. funkcję sekretarza instytutu ubogich chrześcijan we Lwowie; założył i prowadził ochronkę dla biednej młodzieży przy katedrze ormiańskiej.

Zetknął się z bezdzietnym lekarzem i filantropem pochodzenia ormiańskiego, Józefem Torosiewiczem /1785-1869/, którego namówił do założenia fundacji dla ubogiej młodzieży ormiańskiej. W ten sposób powstała w 1865 r. Bursa Ormiańska im. Józefa Torosiewicza. Ks. Kajetanowicz był przez 35 lat jej pierwszym dyrektorem. W 1890 r. założył w Śniatyniu, wspólnie z łacińskim proboszczem ks. Stankowskim, kolejną ochronkę. Asceta, całe życie, jak i swój majątek, poświęcił działalności charytatywnej i wychowawczej. Jednak jego wadą były liczne dziwactwa, które zrażały do niego innych księży.

W 1875 r. po śmierci abpa Grzegorza Szymonowicza jeden z trzech kandydatów na nowego ordynariusza, otrzymał trzecią lokatę. W 1882 r. po śmierci abpa Romaszkana, pomimo swych zasług i piastowanych urzędów, nie otrzymał w głosowaniu ani jednego głosu. Z jego inicjatywy na dziedzińcach katedralnych ustawiono dwie rzeźby dłuta Tadeusza Dykasa: w 1881 r. figurę Matki Bożej i w 1889 r. figurę Chrystusa niosącego krzyż /vide: biogram abpa Samuela Stefanowicza/. Zm. 31 XII 1900 r. Pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, we wspólnym grobie z doktorem Józefem Torosiewiczem.

Przypisy:

¹ Tadeusz Petrowicz, Od Czarnohory do Białowieży, Lublin 1986 s. 59-60.
² Akt erekcyjny wraz z dokumentacja zakładu zaginął w czasie II wojny światowej. Zachowały się jedynie odpisy w APCzL.
³ Oryginał ustawy znajduje się w prywatnych zbiorach Tadeusza Petrowicza, wychowanka bursy.
⁴ Czesław Lechicki, Historia Kościoła Ormiańskiego w Polsce, Lwów 1928 s. 133-37.
⁵ Catalogus cleri Archidioec. Leopol. Ritus Armeni D. 1883, s. 27.
⁶ APCzL, Życiorys ks. Kajetana Kajetanowicza.
⁷ Czesław Lechicki, dz.cyt. s. 138.
⁸ Bogdan Dawidowicz - ur. w 1858 r. w Kutach, wyświęcony w 1882 r., kanonik, prałat, następnie infułat, od 1900 dyrektor Bursy im. Torosiewicza, od 1904 r. nieprzerwanie, aż do śmierci, lektor języka ormiańskiego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, zmarł w Krakowie w 1933 r. Pochowany we Lwowie. /Adam Żarnowski, dz.cyt. s. 19/.