ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski

Jednym z najbardziej znanych galicyjskich historyków XIX wieku był dominikanin Sadok Wincenty Barącz, autor wielu książek i przewodników. Urodził się 29 kwietnia 1814 r. w Stanisławowie jako syn Grzegorza; ormiańskiego mieszczanina, pochodzącego z Węgier. Jego nazwisko było spolszczoną wersja węgierskiego nazwiska Baroncz. Z rodziny tej wywodziło się kilku duchownych ormiańskich, a wśród nich ks. Mikołaj Barącz /1756 – 1831/, dziekan kapituły ormiańskiej we Lwowie i dyrektor banku Mons Pius we Lwowie, ks. Grzegorz Barącz /1757 – 1819/ proboszcz parafii ormiańskiej w Śniatyniu, oraz ks. Dominik Barącz /1809 – 1879/, proboszcz parafii ormiańskiej w w Łyścu k. Stanisławowa, dziekan dekanatu stanisławowskiego i wikariusz arcybiskupa na Pokuciu, a następnie prepozyt kapituły ormiańskiej we Lwowie.

Wincenty Barącz ukończył w 1830 r. słynne gimnazjum w Stanisławowie, obierając stan kapłański. Ze względu jednak na brak miejsc nie został przyjęty do diecezjalnego seminarium duchownego we Lwowie. W latach 1831-35 studiował więc eksternistycznie filozofię i teologię we Lwowie. Wstąpił w 1835 r. do zakonu dominikanów, przyjmując imię Sadoka, co uczynił na pamiątkę zamordowanego w Sandomierzu w XIII wieku bł. Sadoka, dominikanina. W zakonie kontynuował studia teologiczne na uniwersytecie we Lwowie. Wyświęcony został w 1838 r. przez arcybiskupa lwowskiego obrządku rzymskokatolickiego Franciszka Pischtka.

Po święceniach pełnił w zakonie dominikańskim najróżniejsze funkcje. Pracował m.in. jako bibliotekarz we Lwowie, katecheta i podprzeor w Żółkwi, przeor w Tyśmienicy, a od 1849 r. jako profesor nauk biblijnych we Lwowie. W 1855 r. został przeorem w klasztorze w Podkamieniu. Po rezygnacji z tej funkcji pozostał w Podkamieniu, poświęcając się całkowicie pracy naukowe. Był wybitnym badaczem przeszłości Ormian polskich i dziejów zakonu dominikańskiego, a także dziejów wielu miast kresowych. Do najważniejszych jego prac naukowych należą:

• „Żywoty sławnych Ormian w Polsce” /Lwów 1856/,
• „Pamiątki miasta Stanisławowa” /Lwów 1858/,
• „Rys dziejów Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce” /Lwów 1861/,
• „Rys dziejów ormiańskich” /Tarnopol 1869/,
• „Kościół i klasztor Dominikanów w Krakowie” /Poznań 1881/,
• „Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce” /Lwów 1891/.
• „Pamiątki miasta Żółkwi”.

Większość jego prac pozostała w rękopisie i ma charakter źródłowy, gdyż wiele dokumentów archiwalnych, z których korzystał autor, zaginęła w czasie wojen. O. Sadok Barącz od 1858 r. był członkiem korespondentem Cesarsko – Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Krakowie, a także kaznodzieją generalnym zakonu i współpracownikiem wielu czasopism. Za swoje zasługi na polu historii i piśmiennictwa jako jedyny polski dominikanin w XIX w. obdarzony został w 1863 r. zakonnym tytułem magistra.

Był wielkim indywidualistą, a zarazem osobą o radykalnych poglądach. W czasie wprowadzania reformy w prowincji galicyjskiej nie poddał się nowej regule zakonnej, stronił od życia wspólnotowego, nawet msze św. odprawiał u siebie w celi. Ogromnie angażował się w sprawy społeczne. W Podkamieniu, w którym spędził większość życia zakonnego, zakładał m.in. kasę zapomogową i czytelnię dla ludu. Zmarł 2 kwietnia 1892 r. w Podkamieniu, pochowany tamże. Jego popiersie, dłuta rzeźbiarza Tadeusza Barącza, jego bliskiego krewnego, znajduje się we Lwowskiej Galerii Obrazów.